Wszystkie emocje, w tym strach i lęk, są, między innymi, motorem ludzkich działań. Chronią przed niebezpieczeństwem, skłaniają do ucieczki bądź unikania niebezpieczeństw. Jednak w niektórych sytuacjach mogą okazać się uciążliwymi towarzyszami życia, podpowiadającymi, że za każdym rogiem czyha niebezpieczeństwo, a pająk staje się największym wrogiem.

Pisząc o lęku i strachu warto najpierw rozróżnić i określić te dwie emocje. Strach powstaje w odpowiedzi na działanie konkretnego bodźca. W przypadku lęku nie ma obiektu zagrażającego, jest to emocja niczym nieuzasadniona. Mimo psychologicznego rozróżnienia tych pojęć, podłoże biologiczne lęku i strachu jest takie samo. Za ich powstawanie odpowiada w mózgu przede wszystkim ciało migdałowate. Nadaje ono zdarzeniom znaczenie negatywne oraz alarmuje w obliczu niebezpieczeństwa. Jest to uwarunkowane ewolucyjnie i pozwala nam unikać sytuacji nieprzyjemnych czy zagrażających.

Badania z zakresu neuropsychologii wykazują, że dzieci z uszkodzeniami ciała migdałowatego zatracają poczucie strachu i nie potrafią rozpoznać bodźców zagrażających. Nie umieją przybrać przestraszonego wyrazu twarzy ani zidentyfikować przestraszonej miny. Strach umożliwia więc przetrwanie i umożliwia dziecku wybór najbardziej bezpiecznych opcji. O tym, że poczucie lęku i niepokoju jest ważne adaptacyjnie, świadczy jego przetrwanie w procesie ewolucji. Osobniki lękowe pełniły w grupie strategiczną funkcję, ponieważ alarmowały, gdy zbliżało się niebezpieczeństwo. Były bardzo czujne, nawet podczas snu.

Dlatego też dzieci, które mają bardziej wrażliwe ciało migdałowate bywają bardziej czujne, ostrożne od swoich rówieśników. Chętniej i częściej wycofują się z nowych sytuacji społecznych, co niekiedy staje się powodem złego samopoczucia i frustracji. W przeciwnym wypadku, ciało migdałowate nie jest na tyle aktywne, by wywołać reakcję lękową. W efekcie dzieci kierują się ciekawością, potrzebą rozładowania energii. Czasami zachowania takie powodują, że dziecko określane jest jako „niegrzeczne” czy doznaje uszczerbków na zdrowiu. Widać więc, że ani zbyt wysoki ani zbyt niski poziom lęku i strachu nie jest korzystny dla rozwoju dziecka.

Kolejnym interesującym zagadnieniem jest rozwój emocjonalny dziecka. W jaki sposób lękliwość rodziców wpływa na ich potomka? Czy tak zwane "zarażanie emocjami" pomaga czy przeszkadza dziecku w rozwoju i codziennym życiu?

Zarażanie się jest bardzo ważne dla dziecka, zwłaszcza w okresie niemowlęcym. Wpływa na kształtowanie się osobowości i tożsamości. Nadmierna lękliwość matki (lub innej osoby znaczącej dla dziecka), może powodować zbyt wysoki poziom lęku u potomka. Dla rozwoju i funkcjonowania dziecka nie jest właściwe, jeśli dziecko od najmłodszych lat obawia się ludzi, zwierząt, codziennych spraw. Oczywiście przeciwna sytuacja też nie jest korzystna. Nadmierne bagatelizowanie przez rodziców zjawisk potencjalnie niebezpiecznych sprawia, że dziecko może stać się bezkrytyczne, nie potrafić w adekwatny sposób ocenić zdarzeń. Może mieć także zaburzone poczucia bezpieczeństwa.

Niekiedy strach i lęk przybierają formę patologiczną. Zdecydowanie utrudniają wówczas prawidłowe funkcjonowanie. Na przykład w przypadku fobii silna obawa przez dużymi przestrzeniami, chodzeniem do szkoły, tłumem ludzi czy konkretnymi zwierzętami ogranicza dziecko w codziennych czynnościach i uniemożliwia poradzenie sobie z prostymi czynnościami. Paniczny lęk ma natomiast podłoże biologiczne i może objawiać się takimi zaburzeniami, jak zespół paniki i zespół uogólnionego lęku.

Strach i lęk są więc potrzebnymi emocjami w życiu dziecka. Nie odczuwając ich byłoby nieświadome zagrożeń i podejmowałoby ryzykowne działania. Gdy jednak strach i lęk przybierają patologiczne formy, zaczynają przeszkadzać w codziennym funkcjonowaniu. Podstawowe czynności sprawiają problem i wydają się niebezpieczne, powodują bardzo nieprzyjemny niepokój lub dyskomfort.

Strach i lęk mogą zarówno przeszkadzać, jak i pomagać w codziennym funkcjonowaniu. Zależy to od nasilenia emocji oraz kontekstu sytuacyjnego. Przykładowo strach przed nieoswojonym psem pomaga ustrzec się przed zwierzęciem niebezpiecznym. Natomiast w przypadku obcowania z psem, który ma założony kaganiec oraz znajduje się pod opieką właściciela, strach wydaje się bezzasadny. Należy więc dążyć do tego, by dziecko potrafiło trafnie ocenić sytuację i umiejętnie opanować emocje.

Sprawdź też:

• Największe lęki najmłodszych i jak sobie z nimi radzić
• Strach przed szkołą