O skokach rozwojowych słyszał niemalże każdy, kto w ostatnim czasie został rodzicem. Pojęcie to omawia się często i można chyba powiedzieć, że stało się modne w środowisku rodziców. Skoki rozwojowe u niemowląt to te, o których dyskutuje się najczęściej. Najmniejsze dzieci nie potrafią jeszcze wprost przekazać swoich potrzeb i często okresy, w których maluszek jest bardziej marudny czy zwiększa się jego zapotrzebowanie na noszenie i tzw. lulanie, określane są właśnie tym mianem. Czy faktycznie tak jest?

 

 

Nauka i medycyna nadal nie znają jednoznacznej odpowiedzi, czy skoki rozwojowe dziecka faktycznie istnieją, jednak doświadczenia rodziców i obserwacja dzieci dowodzi, że z pewnością nie jest to pojęcie zupełnie abstrakcyjne. Warto je poznać i zacząć wnikliwiej obserwować swoje maleństwo. Może to pomóc uniknąć niepotrzebnego stresu i obaw o niecodzienne zachowanie niemowlęcia.

 

>>> Artykuł przygotowany we współpracy ze sklepem Baby Center oferującym markową odzież dziecięcą. <<<

 

Czym jest skok rozwojowy?

 

To pojęcie stosunkowo nowe, ponieważ pierwszy raz w literaturze pojawiło się w 1992 roku. Z pewnością skoki rozwojowe u dzieci zostaną zbadane dokładniej, jednak wymaga to czasu, a ich definicję sformułował jako pierwszy Frans Plooij. Według tego naukowca jest to moment w rozwoju umysłowym dziecka, w trakcie którego w mózgu tworzy się wiele nowych połączeń neuronalnych, zmienia się postrzeganie świata, a układ nerwowy otrzymuje informacje, których wcześniej nie był w stanie przetworzyć. Jeśli zastanowimy się nad zachowaniem dzieci, to faktycznie często zdarza się, że w trakcie lub po nauczeniu się czegoś nowego, dziecko przeżywa to i bywa nieswoje czy marudne.

 

Skoki rozwojowe u niemowląt uznawane są za przejaw dojrzewania prawidłowo rozwijającego się układu nerwowego. W poszczególnych etapach dziecko zdobywa nowe, nie obserwowane wcześniej przez rodzica umiejętności. Wynika z tego, że momenty gorszego samopoczucia dziecka są czymś naturalnym, zapowiadającym zmianę. Pamiętajmy jednak, że nie jest to powód do bagatelizowania sygnałów, które mogą być np. oznaką choroby. Nawet jeśli czas gorszego samopoczucia zgadza się z książkowym “okresem regresji”, to wszelkie obawy co do zachowania dziecka zawsze należy skonsultować ze swoim pediatrą.

 

Czy da się rozpoznać skok rozwojowy?

 

Wielu rodziców interesują symptomy rozpoczynających się skoków rozwojowych. Ich obserwacja wymaga uważności od rodzica, gdyż często nie są jednoznaczne, a dodatkowo każde dziecko przeżywa nabycie nowych umiejętności w inny sposób. Frans Plooji wyróżnił 3 kryteria pozwalające mówić o przechodzeniu przez dziecko skoku rozwojowego i zaliczył do nich częstszy płacz, potrzebę nieustannego, fizycznego kontaktu z mamą, a także nagłe „pogorszenie” się zachowania dziecka oraz drażliwość. W wielu przypadkach pojawiają się wtedy również:

 

• problemy z zasypianiem,

• niespokojny sen,

• bardziej intensywne niż zwykle odbieranie bodźców otoczenia,

• problemy ze ssaniem lub jedzeniem.

 

Nowe umiejętności jako efekt skoku rozwojowego

 

Z reguły po każdym skoku rozwojowym u większości dzieci pojawiają się nowe umiejętności ruchowe i poznawcze. Jest to pokrzepiająca informacja, która mówi, że nawet po najczarniejszych chmurach nastanie słońce. Radość z nowej umiejętności dziecka jest tak ogromna, że większość rodziców zapomni o wcześniejszych niedogodnościach.

 

Ile tych skoków rozwojowych i jak długo trwają?

 

Tak jak w przypadku samego pojęcia, tak i w przypadku ilości poszczególnych etapów tego procesu naukowcy i pediatrzy nie są zgodni. Chociażby według autorów książki “The wonder weeks” skoki rozwojowe dziecka występują 7 razy w ciągu pierwszych 12 miesięcy życia dziecka. Jednak rozwój dziecka nie kończy się przecież po pierwszym roku życia, więc ta siódemka obejmuje skoki rozwojowe w ciągu 1. roku życia dziecka. Pamiętajmy jednak, że skoków rozwojowychnie należy traktować jako twardych wytycznych, a jedynie pomoc i wskazówki, na co zwracać uwagę. Wielu rodziców, stykając się z pojęciem skoków rozwojowych, od razu zaczyna szukać informacji w internecie. Przede wszystkim wpisują w wyszukiwarkę hasło: „skoki rozwojowe kiedy” i oczekują jasnej odpowiedzi. Niestety taka jednoznaczna odpowiedź nie istnieje.

 

Skoki rozwojowe 1. rok, czyli co czeka świeżo upieczonych rodziców

 

Obserwacja rozwoju dziecka to niesamowita przygoda. Warto poświecić dużo czasu i zaangażowania na zabawy z dzieckiem, gdyż każda chwila spędzona na wydawać by się mogło prostej zabawie wspiera jego rozwój i pomaga w zdobywaniu nowych umiejętności. Warto wiedzieć, kiedy możemy spodziewać się zmienionego zachowania spowodowanego skokami rozwojowymi. Będąc przygotowanym i uzbrojonym w wiedzę oszczędzimy sobie niepotrzebnego stresu i zdamy sobie sprawę, że to normalne zachowanie i po prostu kolejny etap rozwoju maluszka.

Jak już wspominaliśmy, w literaturze dotyczącej rozwoju niemowlaków najczęściej powtarza się informacja, że skoki rozwojowe w pierwszym roku życia maluszka występują 7 razy. Poniżej zamieszczamy charakterystykę każdego z nich.

 

1. skok rozwojowy – między 4. a 5. tygodniem

 

Po ukończeniu pierwszego miesiąca – w okolicy czwartego lub piątego tygodnia życia – maluszek, który dotychczas głównie jadł i spał, staje się bardziej aktywny po przebudzeniu. Jego zmysły wyostrzają się, odbiera otoczenie intensywniej i bardziej świadomie niż dotychczas. Dziecko potrafi już na krótką chwilę skupić wzrok na pochylonej nad nim twarzy, a obraz, który widzi, jest ostrzejszy. Mimo że do tej pory nie przeszkadzało mu ani światło, ani głośne dźwięki, teraz intensywne bodźce budzą jego niepokój. Podczas pierwszego miesiąca życia narządy wewnętrzne i metabolizm dziecka rozwijają się bardzo szybko. Zmysły odbierają bodźce ze świata zdecydowanie intensywniej niż zaraz po narodzinach, co może budzić niepokój u naszego malucha. Skok rozwojowy 4. tydzień to czas, kiedy dziecko staje się bardziej świadome dotyku, dźwięków czy zapachów.

 

Często też wydłuża się czas aktywności między drzemkami. Dziecko patrzy i słucha z większym skupieniem, zaczyna się uśmiechać, co cieszy każdego rodzica. W tym czasie obserwujemy również pierwsze kilkusekundowe utrzymywanie głowy nad podłożem w pozycji leżenia na brzuchu. Maluszek zaczyna też płakać prawdziwymi łzami, a także lepiej trawi pokarm, więc w teorii mniej ulewa czy rzadziej mu się odbija, aczkolwiek należy pamiętać, że u każdego dziecka wygląda to nieco inaczej i nie zawsze i w każdym przypadku wszystko dzieje się „jak w zegarku”. Dlatego jak najbardziej możliwy jest skok rozwojowy przypadający na 5. tydzień czy skok rozwojowy przypadający na 6. tydzień. Są też rodzice, którzy obserwująskok rozwojowy w 3. tygodniu życia dziecka!

 

2 skok rozwojowy - około 8. tygodnia życia

 

Ten skok rozwojowy można opisać hasłem „świat wzorów” - dziecko zaczyna rozpoznawać proste “wzory” wokół siebie, np. zaczyna dostrzegać pozycję swoich dłoni, przypatruje się cieniom na ścianie. Skok najczęściej przypada na 8. tydzień życia, ale ogólniej odbywa się między 7. a 9. tygodniem po urodzeniu. Na przełomie drugiego i trzeciego miesiąca życia dziecko zaczyna dostrzegać powtarzające się wzorce: np. że po kąpieli następuje sen, a w objęciach mamy – karmienie. Maluszek zaczyna kontrolować ruchy swojego ciała. To jest właśnie czas, gdy odkrywa, że ma rączki i może nimi poruszać. Na początku robi to w niedoskonały, aczkolwiek bardzo uroczy sposób. Z podobnym zachwytem bada możliwości swojego głosu, wydaje różne dźwięki i wsłuchuje się w nie bardzo intensywnie. Zaczyna dostrzegać mimikę opiekunów i uważnie wpatruje się w twarze. Po drugim skoku dziecko próbuje coraz częściej podnosić główkę, kopie nóżkami i macha rączkami, wyciąga rączki po zabawki i umie je trzymać, a także uważnie przygląda się twarzom. Skok rozwojowy 8. tydzień to raczej typowe objawy jak w przypadku pozostałych skoków rozwojowych.

 

3. skok rozwojowy - około 11–12 tygodni po urodzeniu

 

Trzymiesięczny maluszek zaczyna zauważać detale. Dostrzega już różnice w tonie głosu czy natężeniu światła. Potrafi też często skoordynować ruchy głowy i oczu i wodzić wzrokiem za zabawką. Lepsza koordynacja pozwala mu łapać przedmioty, próbuje poznawać świat, wkładając wszystko do buzi. Przechodząc skok rozwojowy 11. tydzień dziecko potrafi śledzić poruszającą się osobę lub przedmiot, przekręcając głowę, odpycha się nóżkami, np. leżąc na kocyku, łapie przedmioty dwiema rączkami, zaczyna piszczeć i gaworzyć, a także robi bąble ze śliny. Często umie już nawet pokazać, że jest znudzone!

 

4. skok rozwojowy - około 14–19 tygodni po urodzeniu

 

Między czwartym a piątym miesiącem dziecko zaczyna już rozumieć, że z jednych zdarzeń wynikają inne. Maluszek świadomie powtarza jakąś sekwencję, żeby uzyskać określony efekt – np. upuszcza zabawkę, bo wie, że mama ją podniesie, potrząsa grzechotką, żeby wydała dźwięk, albo wyciąga rączki, bo chce, żeby go podnieść. Niemowlę zaczyna łączyć w ciągi dźwięki – tak powstaje sekwencja sylab „mamamama” czy „babababa”, choć na razie to nie świadome mówienie, a zabawa głosem. Po czwartym skoku dziecko często potrafi przekręcić się z plecków na brzuszek lub odwrotnie (choć nie należy tego traktować jako ostateczny termin, kiedy dziecko powinno nabyć tę umiejętność). Kiedy dziecko przechodzi skok rozwojowy 4. miesiąca to często próbuje raczkować, podpiera się na rękach i unosi tułów, przekłada przedmioty z ręki do ręki, świadomie zrzuca zabawki na podłogę, zaczyna reagować na swoje imię, reaguje na swoje odbicie w lustrze, potrafi wyrazić swoją wolę, np. odpychając pierś, gdy jest najedzone.

 

5. skok rozwojowy - około 22–26 tygodni po urodzeniu

 

Około szóstego miesiąca życia dziecko zaczyna widzieć i rozumieć związki między ludźmi. Może być nieufne wobec obcych lub bać się ich. Z tego powodu może nie uśmiechać się do każdego, a także reagować lękiem na zniknięcie rodziców. Lęk separacyjny jest bardzo charakterystyczny dla dzieci, które przechodzą skok rozwojowy 22 tydzień. Maluszek nie potrafi jeszcze zrozumieć, że znikający z pola widzenia (nawet w pokoju obok) rodzic nie znika na zawsze i zaraz wróci. Zaczyna natomiast zauważać, że ma wpływ na to, co się stanie – np. gdy naciśnie włącznik, zapali się światło.

 

Dziecko coraz lepiej koordynuje swoje ruchy, z upodobaniem wkłada i wyjmuje przedmioty z pudełek, ściąga skarpetki, próbuje się przemieszczać, macha rączką na pożegnanie czy klaszcze w dłonie. Po piątym skoku dziecko czasami samo siada (choć nie dzieje się to zawsze), chwyta małe przedmioty palcem wskazującym i kciukiem, trzyma przedmioty w obu dłoniach i uderza nimi o siebie, przenosi wzrok z jednego na drugi obrazek w książce. Im starsze dziecko, tym „widełki” trwania skoków rozwojowych są szersze, dlatego nie powinno dziwić rodziców, jeśli 5. skok rozwojowy przypadnie na 29. tydzień życia dziecka.

 

6. skok rozwojowy - około 33–37 tygodni po urodzeniu

 

Między dziewiątym a dziesiątym miesiącem sposób myślenia dziecka zaczyna stawać się podobny do sposobu rozumowania dorosłych. Maluch dzieli świat na kategorie, zauważa, że pewne rzeczy mogą mieć wspólne cechy: np. piesek na obrazku, pies pluszowa zabawka i pies – zwierzę spotkane na spacerze, należą do wspólnej grupy psów. Przechodząc 6. skok rozwojowy, dziecko rozumie nazwy przedmiotów i lubi rozbierać rzeczy na części, aby je zbadać. Niektórzy badacze uważają, że w tym wieku zaczyna rozwijać się inteligencja. Po szóstym skoku dziecko pokazuje i rozpoznaje kształty, manifestuje swoje poczucie humoru, robi miny do swojego odbicia w lustrze, a także często przejmuje inicjatywę w zabawie.

 

7. skok rozwojowy – około 41–46 tygodni po urodzeniu

 

W jedenastym miesiącu życia dziecko zaczyna kojarzyć, że pewne zdarzenia następują po sobie, np. że lalki po zabawie zbiera się do pudełka, a brudne ubranie po zdjęciu z siebie wrzuca do kosza na pranie. Lubi zabawki, które trzeba do siebie dopasować, np. klocki czy proste puzzle. Powtarza słowa i odgłosy zwierząt, próbuje naśladować czynności domowe wykonywane przez rodziców. Prawie roczny maluch świadomie i zdecydowanie używa słowa “nie”. Taki skok rozwojowy może przypaść na 12. miesiąc. Po siódmym skoku dziecko wskazuje rzeczy i prosi o nazwanie ich, naśladuje głosy zwierząt, potrafi dopasowywać kształty, próbuje rysować na papierze, wspina się, gdy chce czegoś dosięgnąć, schodzi tyłem z kanapy, a także próbuje stawiać pierwsze kroki. W zależności od dziecka taki skok rozwojowy może przypaść już na 40. tydzień życia dziecka.

 

Skoki rozwojowe w 2. roku życia dziecka

 

Te 7 wymienionych wyżej skoków to nie koniec, ponieważ u dzieci występują także skoki rozwojowe po 1. roku. Jakie jest dziecko, które skończyło 1. rok życia? Przede wszystkim albo opanowało, albo lada dzień opanuje samodzielne chodzenie. W tej kwestii należy pamiętać, że dzieci o większej wadze i obwodzie główki zaczynają chodzić nieco później, ponieważ trudniej im utrzymać równowagę.

 

Szybciej również zaczynają spacerować dzieci energiczne, tak zwane „żywe srebra”. Te o spokojniejszym usposobieniu mogą nieco dłużej raczkować bądź chodzić, przytrzymując się mebli. To, że dziecko skończyło roczek, nie oznacza, że dla rodziców zakończyła się przygoda ze skokami rozwojowymi. Skoki rozwojowe po 1. roku życia także występują i lepiej się na nie przygotować. Skoki rozwojowe w drugim roku życia są z jednej strony wymagające, bo dziecko nabywa ponownie wiele umiejętności, jednak są o tyle łatwiejsze, że dziecko już potrafi dokładniej zakomunikować rodzicom swoje potrzeby.

 

Dziecko w drugim roku życia próbuje wspinać się po schodach i pokazuje palcem, czego chce. Maluch jest ciekawy świata i nieustannie eksperymentuje, odkrywając kolejne obszary otaczającej go rzeczywistości. Jest mobilny i coraz bardziej sprytny i precyzyjny. Półtoraroczne dziecko coraz sprawniej i szybciej się przemieszcza, wspina się na meble, używa pchacza lub ciągnie za sobą zabawki na sznurku.

 

Słysząc muzykę, próbuje tańczyć. Schyla się, by podnieść przedmiot. Naśladuje zabawy typu: "tany-tany", bawi się w "koci, koci łapci". Lubi rysować. Im dziecko starsze, tym więcej potrafi. Przyczyniają się również do tego skoki rozwojowe w 2. roku życia dziecka. Skoki wzrostowe to bardzo ciekawy temat. Badacze nadal go badają. Wiedzą już, że istnieją także kolejne skoki rozwojowe w 2. i 3. roku życia. Wszystkich zajmują także skoki rozwojowe w 4. roku życia.

 

Sposoby rodziców na przetrwanie skoków rozwojowych

 

Jak wynika z powyższego tekstu, praktycznie cały pierwszy rok jest jednym, wielkim skokiem rozwojowym. Co mogą zrobić rodzice, aby go przetrwać bezstresowo? Przede wszystkim nie należy każdego płaczu dziecka interpretować jako objawu złego samopoczucia. Oczywiście trzeba reagować, głaskać, przytulać, nosić, wydawać niezrozumiałe dźwięki i wygłupiać się, kiedy trzeba, ale nie należy się za bardzo denerwować lub obwiniać, gdy dziecko wciąż jest marudne i płaczliwe, a nie ma objawów chorobowych.

 

Warto, w miarę możliwości, zorganizować mocne wsparcie wśród rodziny czy przyjaciół, a jeśli nie ma takiej możliwości to znaleźć fachową, odpłatną opiekę, położną czy pediatrę. Choćby parę minut oddechu i odpoczynku ma zbawienny wpływ na stan psychiczny świeżo upieczonych rodziców. Warto koncentrować się na uśmiechach. Te chwile szybko mijają, więc śmiejmy się i uśmiechajmy, budując mocną podstawę dla dalszego rozwoju dziecka.