Pedagogika Marii Montessori opiera się na szacunku dla dziecka. Jej celem jest zapewnienie mu optymalnego rozwoju, poprzez stworzenie otoczenia, w którym dziecko może swobodnie i samodzielnie wybierać aktywność, działać, doświadczać, bawić się i uczyć. Otoczenie, które jest dla niego ciekawe, w którym poprzez działanie nabywa umiejętności, a co za tym idzie pewności siebie, w którym może zaspokajać swoje potrzeby rozwojowe. Dzieci są ciekawe świata, chcą go doświadczać wszystkimi zmysłami, zwracają uwagę na detale, małe przedmioty, chcą nazywać to, co widzą. Uczą się poprzez manipulowanie przedmiotami, dotykanie ich, a nie poprzez słuchanie słów. Zgodnie z zasadą „od ręki do głowy” aby się rozwijać i uczyć muszą być aktywne.

Montessori podkreślała, że dzieciństwo, a zwłaszcza wiek przedszkolny jest najważniejszym okresem w rozwoju człowieka. To właśnie wtedy tworzy się podstawa charakteru i inteligencji człowieka. Dzieci w wieku do 6 lat niczym gąbka chłoną wszystko, co jest dookoła nich, nie selekcjonują wrażeń, wszystkie wywierają na nie ogromny wpływ – budują je wewnętrznie - Montessori nazywała ten fenomen „chłonnym umysłem”. Dlatego tak ważne jest to, co otacza dziecko. Słowa, jakie słyszy, emocje, jakie do niego docierają, przedmioty, które go otaczają – od tego, czy są piękne i prawdziwe, czy wręcz przeciwnie, zależy rozwój dziecka. Wszystko, czego dziecko doświadczyło, staje się jego częścią, buduje jego późniejszą osobowość.

Właśnie w tym okresie rozwój mowy jest najbardziej intensywny, dzieci uczą się nowych słów z łatwością, szybko i trwale – są w tzw. fazie wrażliwej na język. Chcą nazwać wszystko, co jest dookoła nich, a im więcej słów znają, im więcej wrażeń mogą nazwać, tym bogatsze jest ich doświadczanie i postrzeganie świata. Owad, którego nazwę zna dziecko przestaje być zwykłym „robakiem”, staje się kowalem bezskrzydłym z wszystkimi typowymi cechami. Zwierzę, które zobaczy w stajni nie będzie po prostu koniem, lecz gniadą klaczą małopolską. Świat dziecka wraz z powiększającym się językiem staje się bogatszy, wielowymiarowy, bardziej interesujący, dziecko uczy się zwracać uwagę na szczegóły, porównywać, kategoryzować – co sprzyja rozwojowi myślenia. Rzeczywistość kształtuje język, ale również język kształtuje naszą rzeczywistość, sposób jej postrzegania.

 

Wydawnictwo Egmont przygotowało serię materiałów, które z pewnością mogą pomóc rodzicom i nauczycielom, a przede wszystkim dzieciom w zaspokojeniu potrzeby doświadczania i poznawania świata. Jest to seria, która ukazała się pod nazwą „Biblioteczka Montessori”.

 

W ramach serii ukazały się karty o nazwie „Przyroda” – są to karty trójdzielne, służące rozwijaniu słownictwa. Kontakt z przyrodą jest kluczowy dla rozwoju dziecka, materiały mogą go uzupełniać, ale nigdy nie mogą zastąpić. Dziecko w naturalny sposób jest blisko związane z przyrodą. Wszystko, co żywe, przykuwa uwagę dziecka. Las jest najlepszym placem zabaw jaki można sobie wyobrazić, dzieci nigdy się tam nie nudzą. Całe otoczenie dziecka w lesie - patyki, kamienie, drzewa – są niewyczerpanym źródłem pomysłów na twórcze zabawy. Wszystkie żywe stworzenia w lesie budzą zainteresowanie – dzieci chcą je obserwować, poznać ich nazwy i zwyczaje. Karty trójdzielne mogą w tym pomóc. Jest w nich użyte precyzyjne słownictwo dotyczące 5 rodzajów istot żywych, są to zwierzęta leśne, ptaki, owady, kwiaty i owoce - takie, jakie dziecko może obserwować w swoim otoczeniu. Dołączona do nich jest książeczka przedstawiająca 8 różnych aktywności z użyciem kart. Najbardziej typowe ćwiczenia to parowanie obrazków i prezentowanie nazw, których dziecko nie zna przy użyciu tzw. lekcji trójstopniowej, podczas której dziecko w aktywny sposób uczy się nowych słów. Starsze dzieci, które już czytają mogą dopasowywać również podpisy do kart i samodzielnie sprawdzać swoją pracę na kartach kontrolnych. Są to karty idealne dla dzieci w wieku przedszkolnym. Należy je podzielić na zestawy i pracować z odpowiednią do wieku i umiejętności ilością kart. Karty są grube i trwałe, mają piękne realistyczne ilustracje i zaokrąglone rogi.

Kolejną propozycją są karty „Świat” dzięki którym dzieci mogą odkryć mieszkańców, przyrodę oraz kulturę wszystkich siedmiu kontynentów. W placówkach montessoriańskich materiał ten może być prezentowany z globusem lub mapą świata, ponieważ kod kolorystyczny kontynentów jest taki sam jak na oryginalnych materiałach Montessori. Zestaw zawiera karty z kontynentami, które są szorstkie, więc dziecko poznaje je nie tylko wzrokiem, ale również dotykiem. Do nich dołączone są karty prezentujące przyrodę i kulturę kontynentów. Możemy więc opowiadać dziecku o danym kontynencie prezentując karty, które go dotyczą i przedstawiając krótkie, ciekawe i zrozumiałe dla dziecka informacje o danej karcie – w tym pomaga książeczka, która oprócz instrukcji, jak pracować z tym materiałem, zawiera także opisy każdej karty. Starsze dzieci mogą oczywiście czytać ją samodzielnie. Innym ciekawym ćwiczeniem, jest dopasowywanie wielu kart do poszczególnych kontynentów. Dziecko może samodzielnie, bez pomocy dorosłego sprawdzić swoją pracę za pomocą kontroli błędu umieszczonej z tyłu kart. Błąd w pedagogice Marii Montessori jest postrzegany jako „przyjaciel” – dziecko, które uczy się nowej rzeczy myli się, a umiejętność samodzielnego dostrzeżenia błędu i jego poprawy jest kluczem do sukcesu. Praca z tymi kartami nie tylko nie tylko rozwija wyobraźnię i wiedzę, ale również powoduje, że dzieci stają się otwarte na świat i tolerancyjne. Karty są pięknie wykonane i z pewnością atrakcyjne zarówno dla młodszych, jak i starszych dzieci.

Kolejną częścią tej serii jest publikacja dotycząca czasu – czyli tego, co dla dzieci w wieku do 6 lat jest często trudne do zrozumienia. Dzieci żyją teraźniejszością i to od niej musimy zaczynać rozmowy o czasie. Przeszłością małego dziecka jest wczoraj, a przyszłością jutro. Śledząc z dziećmi upływający czas, pomagamy lepiej im go zrozumieć. W zestawie mamy plansze prezentującą czas na dwa sposoby: w sposób cykliczny i liniowy. Czas cykliczny zaprezentowany jest w postaci kół. Jest to cykl dobowy: dzień – noc, wraz z typowymi dla dzieci czynnościami powtarzającymi się o określonej porze dnia; oraz cykl roczny - prezentujący następujące po sobie pory roku i miesiące. Plansze nie tylko pozwalają dziecku zrozumieć pojęcia związane z czasem, ale również prezentują w którym etapie dnia lub roku jesteśmy i co będzie dalej. Oprócz tego w zestawie znajdziemy linię czasu prezentującą cały rok u ujęciu liniowym. Można ją powiesić na ścianie i codziennie uzupełniać wklejając kolejny dzień tygodnia, uzupełniając o obrazki, zdjęcia lub podpisy dotyczące wydarzeń danego dnia lub planowanych – to z pewnością pomoże dzieciom zrozumieć, w jaki sposób czas dzieli się na lata, miesiące i dni i pomoże dziecku umiejscowić się w nim.

Do tych materiałów doskonałym uzupełnieniem jest książka pod tytułem „Biblioteczka Montessori – ćwiczenia. Odkrywaj bogactwo przyrody" która zawiera propozycje zabaw w terenie, eksperymentów, materiałów, które można na jej podstawie przygotować, oraz dużo zadań do wykonania w samej książce. To, co rzuca się w oczy to nie tylko piękne, realistyczne ilustracje oraz przyjazna, ciekawa i rzeczowa wiedza, lecz również zgodność z typowymi ćwiczeniami i zagadnieniami prezentowanymi w placówkach montessoriańskich na całym świecie z zakresu geografii, botaniki, zoologii i historii. W książce znajdziemy wiele zabaw, które zachęcają do przyjrzenia się bliżej przyrodzie, rozwijają umiejętności matematyczne, takie jak klasyfikowanie, zasób słownictwa i zdolność logicznego myślenia. Ponieważ ćwiczenia bezpośrednio nawiązują do klasycznych materiałów Marii Montessori, mają kontrolę błędu i zgodny kod kolorystyczny, są świetnym prezentem dla dzieci uczęszczających do przedszkoli i szkół Montessori, gdyż gwarantują spójność zagadnień i sposobu nauki. Oczywiście dla dzieci z placówek konwencjonalnych jest to pozycja równie godna polecenia – dla nich wiele zagadnień będzie z pewnością nowych i bardzo ciekawych. Książka stanowi także świetną inspirację dla nauczycieli i rodziców, którzy chcieliby pokazać dzieciom piękno otaczającego świata i pomóc im go doświadczyć, nazwać i zrozumieć.

 

Iwona Bojarczuk

Nauczyciel i trener metody Montessori