Dziecko, aby nauczyło się mowy, musi posiadać nie tylko uwarunkowane biologicznie predyspozycje, ale również znajdować się w środowisku osób, które do niego mówią. Te dwa komponenty stanowią niejako powiązanie ze sobą dwóch przeciwstawnych nurtów związanych z przyswajaniem języka: biologizmu i koncepcji zakładających wpływ czynników środowiskowych na kształtowanie się mowy.

Zanim dziecko pojawi się na świecie

Etapem przygotowawczym, który odpowiada za późniejszy rozwój mowy jest okres prenatalny. W tym czasie muszą prawidłowo ukształtować się narządy odpowiadające za posługiwanie się mową. Co ciekawe, ruchy języka, które wykonuje płód takie jak miseczkowanie, ssanie czy lizanie będą istotnie wpływać na późniejszą artykulację dziecka. Trzeci trymestr ciąży to czas, gdy płód uwrażliwia się na głos matki.

Melodie, dźwięki i intonacje

Tuż po narodzinach, mózg dziecka jest otwarty na naukę dowolnie wybranego języka. Dziecko potrafi rozpoznać różnice w intonacji, akcencie czy iloczasie. Słyszy również rytm i tempo, z jakimi wypowiadane są zdania. Między 2 a 3 miesiącem dziecko zaczyna głużyć, wyrażając w ten sposób swoje zadowolenie. W piątym miesiącu dziecko rozpoznaje cechy charakterystyczne dla swojego języka ojczystego. O ile dotąd nie miało kontaktu z innymi językami, jego początkowa wrażliwość objawiająca się łatwością nauki dowolnego języka, stopniowo zaczyna zanikać. W tym czasie dziecko zaczyna także gaworzyć.

Gaworzą tylko te niemowlęta, które słyszą. Od 6 miesiąca życia u dziecka rozwija się słuch fonemowy. To z jego pomocą maluch zacznie rozpoznawać głoski i opanuje w późniejszym czasie mowę. W pierwszym roku życia dziecko zaczyna wydobywać z siebie najprostsze głoski takie jak: ma, pa, ba, ta. W przyszłości wykorzysta je do mówienia takich słów jak: „mama”, „tata” czy „baba”.

Mimo że roczne dziecko zwykle umie wymówić kilka wyrazów, to jednak rozumie ich znacznie więcej. Między 1 a 2 rokiem życia wypowiedzi dziecka mają często formę holofraz, czyli „jednorazowych zdań”. Jedno słowo, np. „tam” może dla dziecka oznaczać „chodźmy tam”, „tam jest pan”.

ZOBACZ: Metoda gordonowska - na czym polega?

Mowa u dwu- i trzylatków

Na tym etapie dziecko zaczyna opanowywać podstawy gramatyki własnej mowy. Dzieci w tym okresie mogą popełniać szereg błędów: przestawianie kolejności sylab w wyrazach, zamienianie niektórych głosek na łatwiejsze do wyartykułowania czy opuszczanie niektórych głosek czy sylab w słowie.

W mowie dziecka najczęściej pojawiają się nazwy osób, które go otaczają (mama, baba), zwierząt oraz części ciała. Maluch w tym czasie uczy się również wyrazów dźwiękonaśladowczych takich jak np. dźwięki wydawane przez zwierzęta (hau hau, miau, koko). W tym okresie rozwojowym dziecko używa czasowników, którymi wyraża to, co robi, jak również wyraża swoje żądania, np. „daj, jem”.

W tym wieku dziecko zaczyna układać swoje pierwsze zdania, które początkowo zbudowane są z dwóch słów, a następnie – w miarę rozwoju mowy – wydłużane.

Trzylatek potrafi zauważyć błędy w wymowie innych osób, np. seplenienie czy niewyraźne wypowiadanie głosek przez inne dziecko. Świadczy to o świadomości metajęzykowej dziecka, czyli refleksji nad naturą języka i zasad jego użycia. Dzieci trzyletnie dysponują słownictwem czynnym na poziomie 1000-1500 słów. Dziennie są w stanie przyswoić od 8 do 10 nowych wyrazów.

Trzylatki uczą się również artykulacji trudniejszych głosek takich jak: s, z, c, dz, a także rozwijają zdolność wypowiadania głosek nosowych.

Pierwsze lata życia to czas intensywnego rozwoju fizycznego i psychicznego dziecka. To właśnie wtedy maluch kształtuje umiejętności językowe, z których będzie korzystać przez całe życie.