Dokładnie 70 lat temu, 9 czerwca 1945 o 19.30 w krakowskim Teatrze Groteska odbył się pierwszy spektakl. Publiczność zgromadzona w gmachu przy obecnej ulicy Skarbowej 2 obejrzała widowisko marionetkowe pt. „Cyrk Tarabumba” Władysława Lecha w reżyserii Władysława Jaremy.

Teatr Groteska w Krakowie jest jednym z najstarszych i najbardziej renomowanych teatrów w Polsce. Założony został w 1945 roku przez wybitnych artystów teatru Zofię i Władysława Jaremów.

Budynek Teatru Groteska

Budynek Groteski przy ulicy Skarbowej 2 będący siedzibą Związku Młodzieży Przemysłowej i Rękodzielniczej pod wezwaniem św. Stanisława Kostki powstał z inicjatywy ks. Mieczysława Kuzanowicza według projektu Wacława Krzyżanowskiego w latach 1922-1930 jako bursa dla młodzieży. Budynek ten jest przykładem zmierzania znakomitego krakowskiego architekta w kierunku modernizmu. Ten monumentalny w swoim wyrazie gmach, mieścił szereg sal i pomieszczeń. Na szczególną uwagę zasługuje sala widowiskowo-teatralna, która już wówczas miała zaszczepiać w młodzieży miłość do teatru i sztuk, które miały dopełniać wychowania uczniów. Tradycja teatralna wpisana została w ten obiekt od początku.

70 lat Teatru Groteska – kolejne dyrekcje

1945-46 – dyrekcja Władysława Jaremy
1946-48 – dyrekcja Henryka Ryla
1948-49 – druga dyrekcja Władysława Jaremy
1949-75 – dyrekcja Zofii Jaremowej
1975-90 – dyrekcja Fredy Leniewicz
1990-1998 – dyrekcja Jana Polewki
Od 1998 – dyrekcja Adolfa Weltschka

Groteska Jaremów

Zofia i Władysław Jaremowie, wybitni ludzie teatru – reżyserzy, inscenizatorzy, pionierzy nowoczesnego myślenia o sztuce lalkowej i teatrze plastycznym w powojennej Polsce kształtowali wizerunek i linię programową Teatru Groteska przez niemal 30 lat. Od początku wizję plastyczną teatru Jaremów współtworzyli znakomici plastycy, krakowscy malarze-surrealiści, m.in. Kazimierz Mikulski, Jerzy Skarżyński, Lidia Minticz, Ali Bunsch, Andrzej Stopka. Repertuar teatru kierowany był do dzieci, ale także – jako scena nowych form teatru lalki, maski i aktora – do dorosłej publiczności.

Do wybitnych realizacji Groteski Jaremów należy zaliczyć m.in. inscenizacje utworów: Sławomira Mrożka, Tadeusza Różewicza, Konstantego Idefonsa Gałczyńskiego, Bertolda Brechta, Alfreda Jarrego, Garci Lorki. W Grotesce królowały wybitna literatura i wyróżniająca się plastyka. Teatr Groteska Jaremów to teatr awangardowy, plastyczny i poetycki, oryginalny i twórczy, teatr tworzony przez liczne grono teatralnych wizjonerów.

Dyrekcja Fredy Leniewicz

Za dyrekcji Fredy Leniewicz do teatru zawitał klasyczny repertuar dziecięcy: dramat pisany z myślą o  młodym widzu, sceniczne adaptacje powieści i poezji dziecięcej.  Kontynuowany był także nurt ludyczno-folklorystyczny. Warto wspomnieć także spektakle inspirowane kulturą Włoch: wystawienia sztuk Carlo Gozziego, Genarro Aceto, Giorgio Strehlera, a także inne spektakle inspirowane m.in. commedią dell’arte. W repertuarze pojawiły się także nowości autorów krakowskich: Henryka Cyganika, Jerzego Harasymowicza, Tadeusza Śliwiaka, Ewy Lipskiej czy Tadeusza Słobodzianka. Nadal kontynuowany był nurt teatru dla dorosłego widza, m.in. wystawienie dramaturgii Sławomira Mrożka. Z wybitnych reżyserów współpracujących wówczas z teatrem wymienić należy takie osobowości jak: Voj Stankovski, Marek Kmieciński, Zofia Jaremowa, Zofia Mikulska, Freda Leniewicz. Za dyrekcji Fredy Leniewcz współpracę kontynuowali wybitni scenografowie jak Lidia Minticz, Kazimierz Mikulski, Jerzy Skarżyński, Joanna Braun, a debiutowali m.in. Elżbieta Oyrzanowska-Zielonacka, Wojciech Krakowski, Jan Polewka. 

Wybrane inscenizacje

J. Rakowiecki, J. Wittlin „Królewna Śnieżka” na podstawie baśni Braci Grimm; reż. W. Ziętarski, scen. J. Michalak, oprac. muz. A. Zarycki, chor. Z. Więcławówna; premiera II 1976 r.
L. Carroll „Alicja w Krainie Czarów”; adapt. i  reż. F. Leniewicz, scen. J. Polewka, muz. J. Szczerba, premiera XII 1979 r.
„Cudowna lampa Alladyna” na podstawie Księgi z tysiąca i jednej nocy; adapt. i reż. V. Stankovski, scen. J. Braun, muz. J. Szczerba; premiera V 1983 r.
 

Groteska Jana Polewki

Jan Polewka – wybitny człowiek teatru: scenograf, literat, reżyser – kontynuował  plastyczne myślenie o Teatrze Groteska wywiedzione z tradycji surrealistycznych malarzy krakowskich. Zanim objął dyrekcję współpracował z Teatrem Groteska przede wszystkim jako scenograf. Za jego dyrekcji w repertuarze Groteski pojawiły się bajki dla najmłodszych, baśnie dla wszystkich pokoleń i mity dla dorosłych, realizowane w lalkach (spektakle dla najmłodszych), maskach (spektakle familijne) i żywym planie (spektakle dla dorosłych). W plastyce i dramaturgii zaistniały liczne inspiracje tradycjami wielu kultur: włoską, hiszpańską, orientem.

Z teatrem współpracowały takie osobowości jak: m.in. Joanna Braun (scenograf), Romana Agnel (tancerka, choreograf), Ewa Kornecka (kompozytor), Marek Wilczyński (kompozytor), Leszek Czarnota (choreograf), Adolf Weltschek (reżyser). Groteska Jana Polewki to teatr oparty na dobrej, wartościowej literaturze, piękny plastycznie, skierowany zarówno do dzieci, młodzieży, jak i dorosłych. Wybitnym przedstawieniem tego okresu było autorskie przedstawienie Jana Polewki „Mirómagia”, nagrodzone m.in. nagrodą Gran’ Premio na Festiwalu Stregagatto’95 w Rzymie.

Wybrane inscenizacje

Spektakle dla najmłodszych:
J. J. Zaborowski „Tomcio Paluszek”; reż. J. Wolski, scen. J. Polewka, muz. A. Zarycki; premiera 8 II 1992 r.
W. Jasiński „Podróże Pinokia”; reż. M. Brożonowicz, W. Jasiński, scen. J. Nowak, muz. A. Zarycki; premiera 3 XII 1992 r.
B. Krupska „Sceny z życia smoków”; reż. L. Wroński, scen. E. Lutczyn, muz. M. Wilczyński, chor. L. Czarnota; premiera11 II 1994 r.
K. Makuszyński i M. Walentynowicz „120 Przygód Koziołka Matołka”; adapt., scen. i reż. J. Polewka, muz. A. Zarycki, premiera 8 III 1998 r. (Zakopane); 22 III 1998 r. (Kraków)

Spektakle familijne:
„Baśnie japońskie”; scenariusz i reż. M. Tokarska, współpr. reż. M. Brożonowicz; scen. J. Burnat, muz. J. Ostaszewski. chor. A. Kosowska; premiera 24 IV 1994 r.
R. Corona, G. Gherzi, M. Mattioli „Czary dary” na podstawie baśni I. Calvino; reż. P. W. Sitko, scen. J. Polewka, oprac. muz. J. Opalski; premiera 18 VI 1995 r.
„W 80 dni naokoło światów” na motywach powieści J. Verne’a; tekst, scen. i reż. J. Polewka, oprawa muz. M. Wilczyński, kost. E. Oyrzanowska, chor. R. Agnel; premiera 11 V 1997 r.

Groteska dzisiaj  – dyrekcja Adolfa Weltschka

Teatr Groteska Adolfa Weltschka – z wykształcenia reżysera i filologa – jest poszukującym nowych środków wyrazu artystycznego teatrem wizualnym, który dąży do przełamywania barier językowych. Groteska kieruje swe przedstawienia do widza wielopokoleniowego, stawiając na wartości stylistyczne i estetyczne inscenizacji, podkreślając kulturotwórczą i edukacyjną rolę teatru. Obok ciekawych w formie i tematyce bajkowych spektakli dla dzieci i młodzieży, Groteska proponuje spektakle dla widzów dorosłych o rozbudowanej plastyce i scenografii (m.in. autorskie spektakle A. Weltschka i M. Zwolińskiej „Hommage à Chagall” i „Przemiany”, przełamujące granice między gatunkami). Spektakle Groteski są też często oparte są na twórczości wielkich klasyków literatury (Sofokles, Słowacki, Bułhakow, Szekspir, Molier, Wolter), których dzieła w teatrze plastycznym zyskują na sile. Spektakle Groteski odznaczają się wykorzystaniem wielu form teatralnej ekspresji: lalki o zróżnicowanych technikach animacji, maski, kostiumy, multimedia.

Teatr jest organizatorem i pomysłodawcą wielu wydarzeń cyklicznych  o ogólnopolskim i międzynarodowym zasięgu: Reality Shopka Szoł, Wielka Parada Smoków, Materia Prima. Międzynarodowy Festiwal Teatru Formy.

Wybrane inscenizacje

H. Januszewska „Tygrys Pietrek” ; reż. G. Kwieciński, scen. B. Wójcik, muz. B. Szczepański; premiera 14 IV 2002 r.
T. Jansson „Lato Muminków czyli Wielki Teatr”, adapt., reż. i scen. J. Polewka,  muz. J. Stankiewicz, ruch scen. K. Falkowski; premiera 3 XII 2005 r.
B. Pejcz „Brzydkie Kaczątko” wg H.Ch. Andersena, reż. i chor. B. Pejcz, scen. P. Pawlak, muz. K. Dzierma; premiera 24 II 2007 r.
M. Williams „Aksamitny Królik”; reż. A. Weltschek, scen. M. Zwolińska, muz. J. Stankiewicz, J. Kluzowicz, E. Wityńska, E. Neupert, chor. M. Pietruszka, realiz. projekcji P. Weremiuk, E. Lany; premiera 18 VI 2011 r.
 

Wybitni twórcy współpracujący z Groteską w latach 1945-2015

W Grotesce od zawsze decydującą rolę odgrywali plastycy m.in. Ali Bunch, Kazimierz Mikulski, Lidia Minticz, Jerzy Skarżyński, Andrzej Stopka, Daniel Mróz, Wojciech Krakowski, Krystyna Zachwatowicz, Jerzy Jeleński, Joanna Braun, Elżbieta Oyrzanowska-Zielonacka, Jan Polewka, Małgorzata Zwolińska, Przemysław Karwowski, Jacek Zagajewski, Barbara Guzik, Marika Wojciechowska, Andrzej Witkowski, Wiesław Jurkowski.

W Grotesce od zawsze królowała dobra literatura zarówno polska, jak i światowa, współczesna i klasyczna m.in. Stanisław Lem, Sławomir Mrożek, Konstanty Idefons Gałczyński, Bolesław Leśmian, Tadeusz Różewicz, Juliusz Słowacki, Adam Mickiewicz, Jan Drda, Jan Wilkowski, Maria Kownacka, Maria Konopnicka, Ewa Lipska, Jan Brzechwa, Julian Tuwim, Anna Świrszczyńska, Kornel Makuszyński, Marta Guśniowska, Hans Christian Andersen, Federico Garcia Lorca, Sofokles, William Szekspir, Molier, Bertold Brecht, Michaił Bułhakow, Carlo Gozzi, Wolter, Astrid Lindgren, Rada Moskova, Tove Jansson, Juliusz Verne, Tankred Dorst, Margery Wiliams.

Teatrowi od zawsze towarzyszyli utalentowani kompozytorzy m.in. Alojzy Kluczniok, Jan Maklakiewicz, Stefan Kisielewski, Jerzy Katlewicz, Krzysztof Penderecki, Kazimierz Meyerhold, Zbigniew Jeżewski, Lucjan Kaszycki, Jerzy Kaszycki, Jolanta Szczerba, Andrzej Zarycki, Stanisław Radwan, Zygmunt Konieczny, Jacek Ostaszewski, Krzysztof Szwajgier, Marek Wilczyński, Ewa Kornecka, Piotr Klimek, Krzysztof Dzierma, Robert Łuczak, Piotr Nazaruk, Jacek Wierzchowski, Jacek Stankiewicz, Paweł Moszumański.

Spektakle od zawsze tworzyli wybitni reżyserzy m. in. Zofia Jaremowa, Władysław Jarema, Jan Dorman, Leokadia Serafinowicz, Leszek Śmigielski, Stanisław Rychlicki, Romana Próchnicka, Zofia Mikulska, Juliusz Wolski, Tadeusz Walczak, Freda Leniewicz, Voj Stankovski, Wojciech Ziętarski, Marek Kmieciński, Zbigniew Poprawski, Jan Polewka, Adolf Weltschek, Włodzimierz Nurkowski, Konrad Dworakowski, Bogdan Ciosek, Grzegorz Kwieciński, Beata Pejcz, Paweł Szumiec, Lech Chojnacki, Waldemar Wolański, Janusz Ryl-Krystianowski, Ireneusz Maciejewski, Robert Jarosz, Krzysztof Jędrysek, Jerzy Jan Połoński, Paweł Aigner. Z późniejszych sław aktorskich w Grotesce zaczynali m. in. Bronisław Pawlik, Maja Komorowska, Roman Polański, Kazimierz Kaczor, Jerzy Trela.

Portal CzasDzieci.pl życzy Teatrowi Groteska kolejnych wspaniałych 70 i więcej lat!