Ludzie potrzebują relacji, by się rozwijać. Jeśli dodatkowo w kontakcie z drugim człowiekiem otrzymujemy zrozumienie i wsparcie, możemy doświadczyć pełni szczęścia. Aby żyć dobrze, należy dbać o relacje, podtrzymywać je, i wspólnie z drugim człowiekiem zbierać doświadczenia – nie tylko te przyjemne, ale przede wszystkim trudne.

 

Tak często zdarza się, że się nie dogadamy, pokłócimy, nie zgodzimy, obrazimy, wymienimy uszczypliwości, zachowamy się niewłaściwie, przekroczymy granice. Wszystko to, tak naturalne w relacji, czasami sprawia, że wyraźnie oddalimy się od siebie. Nie jest to jednak przepaść nie do przeskoczenia. Jeśli potrafimy przepraszać – połowa drogi za nami!

 

Aby dziecko potrafiło szczerze przeprosić, musi dobrze zrozumieć sytuację, w jakiej znajduje się druga osoba – dowiedzieć się, co myśli, i w związku z tym, co czuje, jak interpretuje obecną sytuację, czego się obawia, co kieruje jej zachowaniem. By mogło tak się stać maluch musi posiadać podstawową wiedzę społeczną i emocjonalną. 

Rozwój dziecięcej moralności

 

Trudno oczekiwać od dziecka w wieku przedszkolnym, że tuż po uderzeniu przez kolegę wybaczy mu i postara się zrozumieć jego motywację. Prędzej da się ponieść impulsowi oddania uderzenia lub pójdzie na skargę do nauczyciela. Mały człowiek nie zastanawia się nad tym, co jest moralnie właściwe. W miarę rozwoju przedszkolaki zyskują większą kontrolę nad przeżywanymi przez siebie emocjami – nie zawsze zareagują natychmiastowym śmiechem czy płaczem na daną sytuację. Bywa, że przez chwilę powstrzymają się przed własną reakcją.

 

Jest to przykład samokontroli – umiejętności niezwykle ważnej z punktu widzenia rozwoju moralnego. Dzieci powoli zaczynają poznawać, czym jest poczucie winy i wstyd – i to nie tylko w sytuacji jawnego łamania reguł, ale również w wyniku myślenia o negatywnych zachowaniach, o których nikt jeszcze nie wie.

Rozumowanie moralne, które znakomicie zdefiniował i opisał Lawrence Kohlberg, stanowi formę rozwiązywania problemów.

W życiu przedszkolaka wyróżnia się dwa etapy moralnego rozwoju. Pierwszy polega na ścisłym podporządkowaniu się przez dziecko wszystkim zasadom obowiązującym w bliskim mu otoczeniu, określonym przez osoby wzbudzające szacunek. Reguły gier stają się niepodważalne, dziecko nie jest w stanie zaakceptować nawet minimalnego odstępstwa od zasad. Rozumowanie moralne służy tutaj uzyskaniu nagrody lub uniknięciu kary.

Drugi etap, rozpoczynający się wraz z pierwszą klasą szkoły podstawowej, powoduje częściową rezygnację z wcześniej wyznawanych zasad i poglądów. Egocentryzm ustępuje miejsca autonomii, a dziecko potrafi już bardziej umiejętnie rozróżnić myślenie własne od przekonań i emocji innych osób. Łatwiej mu wówczas zmienić perspektywę i spojrzeć na problem oczami innej osoby. Mały człowiek zyskuje wiedzę, że reguły i zasady można zmieniać, jeśli inni wyrażą na to zgodę. W relacji pojawia się dwustronny szacunek i większa elastyczność.

Aby ten etap prawidłowo wspierać warto rozmawiać z dzieckiem o tym, co myślimy i czujemy w danej sytuacji oraz do jakich zachowań nas to prowadzi. A jednocześnie – jaki to ma wpływ na drugą osobą. Takie rozszerzenie rozumienia i perspektywy skutecznie zwiększa dziecięcą wiedzę społeczną, i przyczynia się do wyboru lepszych sposobów rozwiązywania sytuacji trudnych.

 

 

Jak nauczyć dzieci skutecznie przepraszać?

Słowo ‘przepraszam’ chce usłyszeć każdy, komu zadziała się z czyjejś winy krzywda. Chcemy, by druga osoba wzięła odpowiedzialność za swoje postępowanie. Jednak czasem samo słowo ‘przepraszam’ to trochę za mało, by naprawić relację. Wtedy konieczne jest zadośćuczynienie za wyrządzoną krzywdę. Widząc czyjeś starania nabieramy przekonania, że druga osoba rzeczywiście czuje skruchę, żałuje i chce naprawić krzywdę.

Przedszkolakowi należy wytłumaczyć: „Dobrze, że mnie przeprosiłeś. Gdy zrobisz coś niewłaściwego lub sprawisz drugiej osobie niechcący przykrość, należy powiedzieć przepraszam. Wielu ludziom smutek lub złość na nasze zachowanie nie przechodzi od razu – dlatego dobrze jest dodatkowo zrobić dla nich coś miłego, sprawić im przyjemność. Co miłego możesz teraz zrobić dla mnie?”

 

Z punktu widzenia dziecka te miłe rzeczy to: wykonanie laurki, przykrycie kocem, podanie gazety, nalanie wody do kubeczka, przytulenie i wspólne spędzenie czasu. Dbanie o tę stronę kontaktów międzyludzkich pokazuje, że bycie z kimś w relacji to trudna i ciągła praca, ale przynosząca wspaniałe owoce. 

 

RADY DLA RODZICÓW:

• Naukę przepraszania rozpocznijcie od… siebie. Czy wy potraficie przeprosić własne dzieci, gdy podniesiecie głos, powiecie o jedno słowo za dużo? Czy umiecie przepraszać siebie nawzajem, a także wykonać dodatkowo jakiś gest, uczynić coś, co sprawi przyjemność osobie, którą zraniliście?
• Podpowiadajcie dzieciom słowa, których należy używać, gdy przepraszamy: „jest mi bardzo przykro… nie chciałam ci sprawić przykrości… przepraszam, jeśli cię uraziłam… nie chciałam ci tego zrobić… to było niechcący i przepraszam, że to zrobiłam…”. Ważne, aby te słowa były szczere i płynęły z serca, a nie były jedną wyuczoną formułką powtarzaną przy każdej okazji.
• Pamiętajcie, że przepraszanie to też gesty – podania ręki, przytulenia czy spojrzenie w oczy.
• Zróbcie listę rzeczy, które każdy domownik lubi, aby łatwiej było mu sprawić przyjemność, kiedy spotka go jakaś przykrość.

 

mgr Agnieszka Gąstoł
psychoterapeuta, psycholog
pedagog specjalny

 

Konkurs PRZEPRASZANIE
Jakie macie sposoby na naprawianie relacji? Zapraszamy Was do stworzenia wspólnej listy przyjemności, które możemy zrobić dla drugiej osoby, aby zmniejszyć jej poczucie smutku lub złości związane z naszym niewłaściwym w danej sytuacji zachowaniem. Prześlijcie nam swoje propozycje!

 

 

Zobacz też: