Życie człowieka podlega ciągłej zmianie i rozwojowi. Człowiek jest bytem dynamicznym, rozwijającym się nie tylko na płaszczyźnie czysto biologicznej, ale także na płaszczyźnie psychicznej. Od chwili poczęcia człowiek dąży do aktualizacji samego siebie. Aktualizacja ta obejmuje zmiany na poziomie zachowania, struktur umysłowych, osobowości oraz relacji osoba - otoczenie.

Rozwój trwa całe życie. Najbardziej dynamiczny przypada na czas dzieciństwa. Dlatego ważne jest, aby rodzice i opiekunowie dołożyli wszelkich starań do tego, aby dziecko maksymalnie wykorzystywało swój potencjał i potrafiło go rozwijać. Ważne jest także, aby w tym czasie rodzice kształtowali w dziecku tzw. dobre nawyki, które dzieci będą mogły wykorzystać w dorosłym życiu. Dobre nawyki to bowiem cenne umiejętności, dlatego ważne jest, żeby wyrabiać je u dzieci w zakresie uczenia się, pracy w grupie i konsekwentnego osiągania celów. Raz dobrze ukształtowany nawyk będzie procentował przez całe życie.

Najbardziej dynamiczny rozwój samooceny przypada na wiek dzieci w klasach IV-VI. W tym czasie dzięki obcowaniu w grupie rówieśniczej dzieci uczą się współpracy, uzewnętrznia się ich indywidualność, przebojowość i świadomość siebie. Dzieci uczą się wówczas lubić siebie, oceniać czy są szczęśliwi i czy podoba im się ich dotychczasowe życie. Podstawą samooceny w tym wieku jest refleksja nad rozbieżnością między tym, czego dziecko pragnie, a tym, co uważa, że udało mu się osiągnąć.

Najczęściej samoocena dziecka dotyczy oceny umiejętności szkolnych czy osiągnięć sportowych lub realizacji swojego hobby. Poziom samooceny dla dzieci zależy także od poczucia wsparcia, jakiego doświadcza ze strony ważnych dla siebie ludzi, zwłaszcza rodziców lub rówieśników. Jeśli dziecko czuje się dostrzegane przez osoby znaczące i wspierane przez nie oraz „przebojowo” radzi sobie wśród rówieśników, odczuwa większe zadowolenie z siebie. Aby dziecko z powodzeniem nabywało różnego rodzaju umiejętności, jego poczucie własnej wartości i skuteczności musi być adekwatnie wysokie. Ważne jest w tym okresie, aby rodzice dostarczali dziecku systematycznie doświadczenia, dzięki którym będzie myślało o sobie jako o osobie „dobrej w czymś”, mogącej „coś” rozpocząć i zakończyć oraz podejmować różnorodne inicjatywy.

W opisywanym okresie dzieciństwa najważniejszą sprawą dla dziecka jest również akceptacja przez grupę rówieśniczą. Aby dziecko było „popularne”, musi potrafić komunikować się, wyróżniać się i świadomie angażować się w aktywność grupową. Dzieci cieszące się "popularnością" zachowują się pozytywnie, w sposób łagodny, jednocześnie wspierając innych. Są dobrymi rozmówcami i są w stanie panować nad swoimi emocjami. Potrafią z własnej inicjatywy podejmować działania, które kończą się sukcesem.

U podłoża pozytywnego rozwoju samooceny i efektywności w funkcjonowaniu w grupie leżą procesy poznawcze, czyli m.in. rozwój układu nerwowego. Dziecko dochodzi do uogólnionego poczucia własnej wartości poprzez umiejętność sumowania najdrobniejszych osiągnięć. Zamiast myśleć tylko o rzeczywistych problemach i przedmiotach, rozważa również sytuacje potencjalnie możliwe. Dzieci potrafią już w tym okresie wyobrazić sobie przyszłe konsekwencje działań, jakie mogą podjąć teraz, a więc możliwe jest pewnego rodzaju planowanie długoterminowe (Lewis, 1981).

Badania wskazują, że dzieci, którym umożliwiono działania, dzięki którym mogły sprawdzać się w różnorodnych sytuacjach oraz miały okazję poszukiwać kreatywnych rozwiązań problemów są znacznie bardziej cenione przez innych, mają pozytywny obraz własnej osoby i chętnie podejmują się nowych wyzwań. Ponadto, łatwiej i chętniej komunikują się z innymi, a w przyszłości mają większe szanse na powodzenie w życiu zawodowym.

Artykuł napisany w oparciu o Bee H. (2004), Psychologia rozwoju człowieka, Poznań: Zysk i Spółka

Autor: Anna Rasińska, psycholog

Akademia Rozwoju Think Ahead