Zespół Aspergera (ZA) występuje w społeczeństwie na całym świecie. Dzieci i dorośli dotknięci tym zaburzeniem z wyglądu niczym się nie różnią od swoich rówieśników. Są tacy sami, a jednak inni, żyjący jakby we własnym świecie. Wydaje się, że ich umysł nie jest przystosowany do rzeczywistości, której codziennie doświadczają. ZA- to zaburzenie rozwoju charakteryzujące się upośledzeniem komunikacji dwustronnej, komunikacji słownej i pozasłownej, niechęcią do zaakceptowania zmian, brakiem giętkości myślenia oraz bardzo szczególnymi zainteresowaniami.  Częściej dotyczy chłopców niż dziewczynek. Jest to zaburzenie rozwoju o podłożu neurologicznym, którego przyczyny na ogół nie są znane. Przyczyn uszkodzenia centralnego układu nerwowego, którego skutkiem są zaburzenia rozwoju,  poszukuje się w: genetyce i środowisku, przebiegu ciąży, zakażeniu,  niedotlenieniu.

Hans Asperger (1944r),  wskazywał na potencjał, jaki te dzieci mają do zaoferowania społeczeństwu, walczył o ich akceptację, uważał, że powinno się tym dzieciom zapewnić specjalną edukację i opiekę. Zauważał, że dzieci te z powodu swych braków, mogą stać się przedmiotem żartów i zastraszania w szkole oraz niezrozumienia za strony dorosłych.

Jednocześnie Zespół Aspergera to także wyjątkowy i szczególny sposób bycia. Wiele osób dotkniętych tym zaburzeniem ma szczególne umiejętności (manualne, doskonałą pamięć, szczegółową wiedzę z ulubionej dziedziny, oryginalne zainteresowania).

Osoby z Zespołem Apsergera odbierają świat odmiennie niż my. Bodźce docierające do mózgu analizowane są wybiórczo. Powoduje to zakłócenia w zakresie odbioru wrażeń zmysłowych, które utrudniają funkcjonowanie dziecka. Maluch może odbierać świat jako wrogi, niebezpieczny, nieprzewidywalny. Odczuwa lęk, frustrację, niepewność, która może wywoływać zachowania agresywne lub autoagresywne. Nieprzewidywalność oraz niezrozumienie otaczającego nas świata powoduje silne pragnienie uporządkowania otoczenia i uczynienie go bardziej przewidywalnym. Dziecko dąży więc do  zachowań rutynowych i schematycznych.

Teoria umysłu to umiejętność uświadamiania sobie własnego stanu psychicznego oraz rozpoznawanie, rozumienie i przewidywanie cudzych myśli, uczuć, pragnień, zamiarów i wyobrażeń. Umiejętności te pozwalają jednostkom na skuteczną integrację społeczną. Zespół Aspergera charakteryzuje się właśnie, deficytami w zakresie rozumienia subtelnych procesów społecznych, nastrojów, anegdot, żartów i sarkazmu. Brak lub niedostateczne rozwinięcie Teorii Umysłu może prowadzić do tego, że osoba z ZA nie będzie brała pod uwagę tak powszechnych wskazówek niewerbalnych, jak np. prozodia (czyli brzmieniowe cechy mowy), mimika, zachowanie, postawa czy wygląd, kiedy będzie wnioskowała o samopoczuciu i myślach drugiego człowieka. Deficyt ten utrudnia właściwe zachowanie w różnych sytuacjach, współodczuwanie i współdziałanie z innymi. Osoby z ZA mają trudności ze rozumieniem emocji, zauważeniem, że są oszukiwane, że stają się celem ośmieszenia lub manipulacji. Dzieci często są zdezorientowane, przestraszone, często zachowują się dziwnie i nieadekwatnie. Potrafią wydawać się obojętne na krzywdę, bez ogródek wypowiadają nawet bolesne komentarze, nie rozumiejąc, że mogą one kogoś urazić.

Funkcje wykonawcze, czyli zdarzenia wynikające z procesów planowania, przewidywania i dążenia do konkretnego celu, również u osób z Zespołem Aspergera są nieprawidłowe. Procesy planowania pozwalają na podejmowanie określonych działań i konstruktywne rozwiązywanie problemów życia codziennego. Brak takich umiejętności powoduje trudności w  dostosowaniu się do nowej sytuacji, zmianie zaplanowanej kolejności działań lub ustalonej strategii np. szukaniu nowej drogi przez miasto, organizacji podróży, niespodziewanej zmianie ustalonego posiłku. Osoby z ZA są sztywniejsze w myśleniu i działaniu.
Umiejętność łączenia wielu informacji pochodzących z wielu źródeł i wielu zmysłów w spójną całość u osób z Zespołem Aspergera również stanowi deficyt. Powoduje to, że osoby z ZA nie potrafią dostrzegać współzależności między rożnymi obiektami, lecz koncentrują uwagę na pojedynczym wyizolowanym elemencie, odrzucają zmiany i czują ciągłe pragnienie jednostajności, związane z problemem uzyskania całościowego obrazu danej sytuacji. Nie są w stanie rozpoznać związków i zależności (aby osiągnąć pożądany efekt, prowadzą przez długi czas racjonalne rozważania), czują instynktowny pociąg do przewidywalnych zdarzeń i rzeczy. Spędzają większość czasu na dokładnym planowaniu każdego szczegółu swojego działania. To co jest nieprzewidywalne lub nie daje się kontrolować, wywołuje często strach lub obojętność (np. ludzie, relacje interpersonalne).

Dzieci z Zespołem Aspergera nie potrafią nawiązać kontaktu z rówieśnikami, maja trudność we właściwym interpretowaniu znaczenia zachowania innych ludzi. Często zachowują się i reagują emocjonalnie nieadekwatnie. Nie odczytują emocji innych osób i nie potrafią wyrazić własnych. Dzieci z ZA maja problemy z użyciem języka odpowiednio do sytuacji, kontekstu sytuacyjnego. Często rozumieją wypowiedzi dosłownie, nie odczytują różnych znaczeń słowa, podtekstów, dwuznaczności. Co ważne jednak, rozwój mowy u dzieci z Zespołem Aspergera jest prawidłowy lub z nieznacznym opóźnieniem. Nie ma żadnych widocznych dysharmonii i regresu. Bywa, że wymowa dziecka jest odmienna, ton lub rytm wypowiedzi jest niezwykły, zaburzona jest melodia i intonacja. Wiele dzieci ma też swoje wąskie zainteresowania, którym poświęcają cały swój wolny czas, i na których temat wiedzą prawie wszystko. Mogą to być auta, dinozaury, rasy psów, kolekcjonowanie, rozkłady jazdy itp. Ważne jest jednak to, że te hobby wiąże się z przymusem działania, narzucaniem tematu innym osobom, zaniechaniem innych aktywności. Ulubiony temat jest dominujący.

Na co zwracać uwagę, co powinno nas zaniepokoić?

• brak umiejętności swobodnego nawiązywania bliższych relacji z innymi ludźmi;
• ograniczona komunikacja niewerbalna;
• brak zainteresowania zawieraniem związków rówieśniczych;
• trudności z nawiązaniem i utrzymaniem kontaktu wzrokowego;
• unikanie kontaktu fizycznego np. uścisku dłoni, poklepywania;
• nie nabywanie intuicyjne zasad społecznych, trzeba je wytłumaczyć i mozolnie wyuczyć;
• brak umiejętności wczuwania się w stan emocjonalny innych ludzi oraz nieprawidłowe odczytanie go z wyglądu zewnętrznego;
• powtarzające się i stereotypowe zachowania w kształtowaniu życia codziennego oraz specyficzne zainteresowania;
• specyficzne, wąskie oraz bardzo wciągające, a nieraz ekscentryczne i obsesyjne zainteresowania, przy jednoczesnym braku należytego zainteresowania innymi sprawami z ich otoczenia;
• zainteresowania te (lub w przypadku dziecka zabawa) nigdy nie są nakierowane na interakcję z drugą osobą, wykonywane są w samotności;
• niezdarność fizyczna (ruchowa), także manualna; dzieci stawiają sztywne, niezręczne kroki, ucierpieć może również zdolność szybkiego pisania oraz umiejętność rysowania.

Diagnoza Zespołu Aspergera jest skomplikowanym procesem i powinna być wynikiem pracy zespołu specjalistów: neurologa, psychiatry, psychologa klinicznego, pedagoga itd. Średni wiek diagnozy to osiem lat, ale obejmuje on szeroki zakres – od bardzo małych dzieci do dorosłych.

Pamiętajmy, że szybka pomoc jest niezwykle ważna. Pomaga ona dziecku w odnalezieniu się w otaczającym go świecie i redukuje występowanie dalszych powikłań. Dziecko z ZA ma silną potrzebę bliskości, miłości, zainteresowania i akceptacji. Chce wiedzieć, że mimo swoich problemów jest kochane i szanowane. Chce mieć pozytywny własny wizerunek, poczucie własnej wartości, wiary we własne siły. Osoba z Zespołem Aspergera jest Inna, ale nie gorsza. Pamiętajmy, że sławne i znane osoby także borykały się z tym problemem: Albert Einstein, Isaac Newton, Thomas Edisnon. Ostatnio w międzynarodowym show-biznesie zauważyć można niemal plagę „coming out’ów”. Do diagnozy przyznaje się piłkarz Lionel Messi, reżyser Woody Allen oraz aktorzy  Daryl Hannah i Dan Aykroyd .

Powodzenia
Anna Grabek-Dąbrowska
Psycholog /Psychoterapeuta z Centrum Terapii Hypnos