Już we wczesnym dzieciństwie rozpoczyna się proces kształtowania kompetencji życiowych. Jest to jeden z najważniejszych momentów w rozwoju, który ma późniejsze skutki w życiu dorosłym. Podstawą rozwoju dziecka w pierwszych dniach jego życia jest kształtowanie procesów funkcji wzrokowych, słuchowych i ruchowych. Od momentu narodzin następuje intensywny wzrost i różnicowanie się komórek, w tym komórek układu nerwowego, który odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie całego organizmu człowieka. Dlatego tak ważne jest, by już w tym okresie życia zadbać o prawidłowe wsparcie rozwoju dziecka.

Proces nabywania nowych umiejętności na pierwszym etapie życia

Dziecko nabywa nowe umiejętności w określonej kolejności, jednak tempo jego rozwoju jest kwestią indywidualną. Można natomiast wyróżnić poszczególne etapy rozwoju dziecka. W zależności od etapu, na jakim się znajduje, możliwe jest wypracowanie modelu czynności, które będą wspomagać jego rozwój.

W okresie noworodkowym, dziecko najbardziej reaguje na dotyk. W tym czasie bardzo ważna jest bliskość rodzica, zwłaszcza matki.

Na tym etapie istotne jest stworzenie środowiska, w którym dziecko będzie czuło się spokojnie i bezpiecznie. Dużą wagę przykłada się do aspektu karmienia piersią, czy nawet samego przytulania. Te proste czynności pomagają w tworzeniu relacji przywiązania między dzieckiem a rodzicem, co wspomaga jego dalszy rozwój.

Pod koniec okresu noworodkowego można zaobserwować umiejętność skupiania wzroku na twarzy lub przedmiocie. W tym okresie dziecko najchętniej obserwuje przedmioty znajdujące się blisko jego twarzy.

Reaguje również na dźwięki z otoczenia. Na kolejnych etapach rozwoju zauważalne jest poszukiwanie bodźców przez niemowlę. Chętnie odwraca główkę słysząc jakiś dźwięk oraz podąża wzrokiem za ciekawym przedmiotem. Odpowiednia stymulacja rozwoju w tym okresie może polegać na mobilizowaniu dziecka do zatrzymywania wzroku na zabawce lub twarzy. Przydatne okazują się kolorowe lub czarno-białe zabawki, charakteryzujące się kontrastem barw.

Bardzo pomocne są też zabawki wydające dźwięk, które dodatkowo mogą stymulować zmysł słuchu.

Drugi etap życia - nowe umiejętności

Kolejnym etapem rozwoju, przypadającym na około 2.-3. miesiąc życia, jest nawiązywanie kontaktu wzrokowego. Często przejawem tego kontaktu jest pierwszy uśmiech. Aby odpowiednio stymulować niemowlę w tym czasie, należy pamiętać o zapewnieniu dopływu bodźców z różnych stron środowiska. Częstym błędem jest umieszczanie zabawek lub kolorowych przedmiotów tylko z jednej strony łóżeczka lub wózka. Dziecko rozgląda się i nawiązuje kontakt, dlatego zapewnienie dostępu do interesujących go obiektów z różnych stron potęguje jego ciekawość oraz stwarza większe możliwości dla jego rozwoju w obszarze komunikacji z otoczeniem. Bardzo ważne jest również mówienie do dziecka. Dzięki temu zaczyna zauważać, że uzyskuje odpowiedź na wysyłane przez niego sygnały i zachęca się do dalszego budowania kontaktu.

Rozwój koordynacji wzrokowo-ruchowej

Następnym etapem w rozwoju niemowlęcia jest rozwój koordynacji wzrokowo-ruchowa. Dziecko, widząc ciekawy przedmiot, sięga po niego rączką. Uczy się chwytać, przekładać z jednej rączki do drugiej, obracać. Aby wspomóc ten obszar rozwoju, można umieszczać zabawki w zasięgu wzroku i ręki dziecka, tak by mogło po nie sięgnąć. Dobrze jest również zatroszczyć się o zróżnicowaną fakturę zabawek, np. puchate, plastikowe, gumowe. Obserwacja niemowlęcia podczas zabawy pozwala dostrzec, czy obie rączki pracują w podobnych zakresach, w jaki sposób dziecko reaguje na nowe przedmioty oraz, czy chętnie skupia wzrok na zabawkach.

Ważne jest również zadbanie o stymulację rozwoju mowy. Znaczącym momentem jest umiejętność wymówienia dwóch sylab. Dziecko zaczyna uczyć się, że otoczenie reaguje na wydzielane przez niego dźwięki. Reakcja na dźwięki trwa od momentu narodzin, a nawet wcześniej, bo już w czasie życia płodowego. Dopiero później niemowlę stara się nawiązywać kontakt z otoczeniem poprzez wydawanie własnych dźwięków. Około 9. miesiąca życia zaczyna zachęcać bliskie osoby do rozmowy, zaczepia, czy też śmieje się.

Wspomaganie rozwoju dziecka w tym zakresie jest bardzo istotne, gdyż znacząco wpływa na rozwój mowy. Podczas inicjowania dialogu przez niemowlę, należy odpowiednio zareagować, odpowiadać lub śmiać się razem z nim. Niewłaściwe jest opóźnianie reakcji, unikanie wzroku dziecka, gdyż może to prowadzić do zniechęcenia i wycofywania dziecka z kontaktu z otoczeniem. Ważna jest również mimika i gesty, które powinny budzić zaufanie dziecka i zachęcać do większej otwartości na środowisko.

W rozwoju funkcji ruchowych dużą rolę odgrywa umiejętność raczkowania. Dziecko na początku uczy się stabilizacji leżąc na brzuchu i podpierając się na wyprostowanych rękach. Ćwiczy obrót na plecy i odwrotnie. Ważna jest koordynacja ruchów obu stron ciała oraz umiejętność siadania, a w końcu raczkowania, co świadczy o odpowiednim wzmocnieniu mięśni tułowia. Dzięki temu niemowlę zyskuje większy zakres ruchów, co stwarza kolejne możliwości w odbiorze bodźców.

Chętniej bawi się zabawkami, łatwiej może po nie sięgnąć. Zwraca coraz większą uwagę na dźwięki. Odpowiednia stymulacja rozwoju dziecka w tym zakresie polega przede wszystkim na obserwacji, zwłaszcza jego koordynacji ruchowej i reagowania na bodźce. Popularnym błędem jest wymuszanie siadania lub przyjmowania określonej pozycji. Każde dziecko rozwija się we własnym tempie i niejednokrotnie potrzebuje więcej czasu, by taką pozycję przećwiczyć.

Niemowlę w bardzo krótkim czasie rozwija się w sposób bardzo dynamiczny. Wczesne doświadczenia mają długofalowy wpływ na rozwój mózgu, umiejętności i zachowania człowieka na przestrzeni całego życia. W tym okresie dziecko rozwija kompetencje, które znacząco kształtują jego późniejsze zdolności językowe, matematyczne, a także społeczno-emocjonalne. Wspieranie jego rozwoju jest pomocne w budowaniu poczucia własnej wartości, ciekawości świata i nawiązywaniu kontaktów międzyludzkich. Czynności, niekiedy bardzo proste, które stymulują jego rozwój, mogą być pierwszym krokiem w kształtowaniu wielu umiejętności małego człowieka.

Autor: Izabela Soniak, położna

Może Cię zainteresować:

• Jak wspierać rozwój mowy dziecka? Sposoby dla rodziców

• Jak stymulować rozwój dziecka?