Wybory edukacyjno-zawodowe dzieci nierzadko wynikają z postaw rodziców wobec nich. Jak rodzina pochodzenia wpływa na decyzje związane ze ścieżką zawodową młodego człowieka?

Geneza aspiracji zawodowych człowieka w kontekście rodziny pochodzenia

Anne Roe w ramach swojej teorii związanej z kształtowaniem się preferencji zawodowych młodego człowieka wskazuje, że wybiera on kierunki edukacji, które pozostają w zgodzie lub w całkowitej opozycji do tradycji rodzinnych. Badaczka wskazuje na genezę powstania określonych zainteresowań. Bazuje tu na piramidzie potrzeb Maslowa, stwierdzając, że niezaspokojone potrzeby niższego rzędu stają się czynnikami motywującymi w dalszym życiu. Jej zdaniem dzieci z rodzin, gdzie występują ciepłe relacje, wybierają zawody, które pozwalają na zaspokojenie potrzeby przynależności. Natomiast osoby z rodzin, gdzie dominują zimne relacje, chętniej podejmują zawody, które umożliwiają zaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa.

Źródeł aspiracji zawodowych młodego człowieka w kontekście rodziny można upatrywać także w kapitale społecznym i kulturowym, którym dysponuje rodzina. Zdaniem Pierre’a Bourdieu rodzina jest niczym magazyn i dysponent tego rodzaju zasobów pozyskanych od wcześniejszych pokoleń. Tego rodzaju kapitał umożliwia rozwój zdolności, a następnie zamianę kapitału społecznego na ekonomiczny, a więc czerpanie korzyści materialnych z wiedzy oraz umiejętności.

Rodzina pochodzenia a wybory zawodowe dzieci

Okazuje się, że ważnymi czynnikami, które mają wpływ na to, jaką drogą kariery podążą dzieci, są kwestie związane z rodzicami. Dr Daniel Kukla i Wioleta Duda w publikacji „Rodzice jako podstawowy determinant wyborów edukacyjno-zawodowych dzieci” wskazują na kilka elementów związanych z karierą zawodową dzieci.

Badacze wskazują, że rodzinom inteligenckim zależy na tym, by ich dzieci kończyły studia. Natomiast rodziny robotników i rzemieślników dążą do tego, by dziecko miało średnie wykształcenie.

Należy tu także wspomnieć o statusie ekonomicznym rodziny – dzieci z rodzin o niskich dochodach zwykle na wcześniejszych etapach kończą edukację. Zła sytuacja materialna sprawia, że dziecko wybiera taką szkołę i zawód, które pozwolą mu na szybsze usamodzielnienie się.

Nie bez znaczenia są tu także tradycje zawodowe rodziny. Co ciekawe, zazwyczaj młody człowiek przejawia jedną z dwóch skrajnych postaw wobec takiego przekazywanego z pokolenia na pokolenie zawodu: albo pozytywną – jest bardzo dumny z zawodu przodków i sam chce dalej podążać tą drogą, albo negatywną – buntuje się przeciwko tradycjom rodzinnym i wybiera zawód w opozycji do tego, jaką ścieżkę zawodową wybrała rodzina.

Warto spojrzeć także na temat dziedziczenia zawodu z perspektywy opiekunów. Badania przeprowadzone przez Small'a i McClean'a pokazują, że najwięcej wsparcia od rodziców otrzymują te osoby, które angażują się w zawód podobny do zawodu rodziców.

Interesujących wniosków dostarcza fińskie badanie na grupie kobiet, które osiągnęły sukces zawodowy. Okazuje się, że dużą rolę w ich sukcesie odegrało wsparcie rodziny, przede wszystkim w obszarze kształtowania pozytywnych przekonań na temat pracy i sukcesu kobiet.

Warto wskazać tu także na teorię ograniczenia i kompromisu Gottfredson, która mówi, że kariera zawodowa jest w pierwszej kolejności urzeczywistnieniem „ja społecznego” osoby, a dopiero potem „ja indywidualnego”. Podstawą, która stoi za podejmowaniem decyzji o zawodzie, jest chęć ochrony tożsamości społecznej. Wedle tej koncepcji podczas wyboru zawodu w pierwszej kolejności liczy się: akceptacja społeczna, aprobata rodziny, tzw. zgodność ze wzorcem płciowym, a dopiero potem preferencje wynikające z osobowości czy zainteresowań.

Postawy rodzicielskie a kształtowanie preferencji zawodowych dziecka

Zasadniczo w kwestii wyboru dalszej drogi edukacyjnej czy kariery dziecka, rodzice prezentują jedną z trzech postaw:

• rodzice dyrektywni – są przekonani, że lepiej wiedzą, w jakim zawodzie sprawdzi się ich pociecha, narzucają jej swoje stanowisko i wybierają zawód za nią.

• rodzice partnerzy – rodzice przychylnie patrzą na pomysły dziecka, dostrzegają także obszary, w których warto pomóc synowi lub córce.

• rodzice liberalni – rodzice pozostawiają pełną swobodę decyzyjną dziecku, nie oceniają jego decyzji, zwykle takie podejście wynika z przekonania rodziców, że nie są dość kompetentni, by doradzać, a także uważają, że dziecko poradzi sobie bez ich rad.

Ciekawego podziału postaw rodzicielskich dokonała także Anne Roe, psycholog kliniczna, która wymieniła:

• emocjonalną koncentrację na dziecku – postawę nadmiernie chroniącą oraz postawę zbyt wymagającą. Ta pierwsza wiąże się z robieniem dla dziecka zbyt wiele, co skutkuje biernością i źródłem apatii, a także wycofywaniem się. Natomiast ta druga ogranicza wolne wybory, może wywołać u dziecka wyuczoną bezradność albo zachowania prowokacyjne.

• unikanie dziecka – może prowadzić do kompleksu niższości, trudności w komunikacji z innymi osobami zarówno w życiu osobistym, jak i zawodowym.

• akceptację dziecka – służy budowaniu postawy otwartości i współpracy z innymi ludźmi. Dziecko, które jest akceptowane czuje się dobrze samo ze sobą, co przekłada się na sukcesu w wielu obszarach życia.

Jak świadomie wspierać dziecko w poszukiwaniu swojej ścieżki zawodowej?

Co może zrobić rodzic, który chce pomóc dziecku odnaleźć swoją drogę? Przede wszystkim akceptować swoją pociechę z jej zaletami i wadami. Właściwą postawą jest także dawanie dziecku swobody. Oczywiście jej zakres powinien być uzależniony od wieku pociechy. Nie można także zapomnieć o współdziałaniu i angażowaniu rodzica w to, co robi syn czy córka. Trzeba również szanować decyzje i wybory dziecka. Rodzice poprzez swoje nastawienie do zawodu mogą motywować dziecko i upewniać je w przekonaniu co do podjętej decyzji.

Zdanie rodziców na temat przyszłości zawodowej jest dla ich pociechy bardzo ważne. Jak wskazuje Anna Kargulowa w książce „O teorii i praktyce poradnictwa” aż 86 proc. młodych ludzi, którzy korzystają z porady doradcy zawodowego, dokonując wyboru drogi kariery, liczy się ze zdaniem swoich bliskich. Należy pamiętać, że rola rodziców w kształtowaniu przyszłej ścieżki zawodowej dziecka zaczyna się nie w momencie np. wyboru szkoły średniej czy studiów, ale od najwcześniejszych lat, gdy opiekunowie uczą pociechę kluczowych umiejętności niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania w życiu, np.: umiejętności nawiązywania kontaktów międzyludzkich, zdolności podejmowania decyzji, wprowadzania innowacji czy radzenia sobie ze stresem.

Relacje rodzic-dziecko w kontekście kształtowania przyszłej kariery pociechy stały się obiektem badań Younga, Valacha i Collina. Badacze określają go „projektem kariery” i cechuje się on kilkoma elementami, takimi jak: wspólnota celów rodziców i dzieci, istnienie wzajemnej komunikacji opartej na relacjach emocjonalnych, spójności celów i środków potrzebnych do ich relacji, obecnością planu realizacji, coraz większą autonomią zdobywaną w trakcie realizacji projektu.

Warto wspierać dziecko w rozwoju. Takie emocjonalne oparcie jest istotne jeżeli chodzi o motywację do nauki. Badania Irwin pokazują, że młodzież, która uważa, że ich rodziny są emocjonalnie wspierające, ma większą motywację do nauki, niezależnie od klasy pochodzenia.

Jak widać, rodzina ma ogromny wpływ na przyszłe życie zawodowe dziecka. Nie oznacza to jednak, że nasz los jest z góry ustalony i zdeterminowany przez społeczeństwo. Znajomość pewnych mechanizmów pomoże w bardziej samodzielnym, wolnym od nacisków zewnętrznych, wyborze drogi zawodowej.

Bibliografia:

1. Wioleta Duda, Daniel Kukuła, Rola rodziców w wyborze zawodów, http://spproboszczewice.pl/pliki/zdalne_nauczanie/4_8_dz_rola_rodzicow_w_wyborze_zawodu.pdf

2. Marta Borkowska-Bierć, Aspiracje młodych muzyków a ich zakorzenienie w etosie rodziny pochodzenia, Uniwersytet Warszawski, Wydział Psychologii, https://depotuw.ceon.pl/bitstream/handle/item/2112/2500-DR-PSY-71166.pdf