Skala Brazeltona to test badający reakcje niemowlęcia na różne bodźce. Jest ona pomocna w określeniu rozwoju ruchowego i psychospołecznego dziecka. Rodzice zaczynają rozumieć sygnały wysyłane przez dziecko i odpowiednio na nie reagować. Pozwala to na stworzenie indywidualnej więzi między dzieckiem a jego rodzicami. Ocena niemowlęcia według skali Brazeltona składa się z wielu pozycji i stopni, natomiast opiera się na kilku podstawowych założeniach, które przedstawione zostaną w tym artykule.

W ciągu całego życia człowiek podlega zmianom w wielu sferach. Te najbardziej istotne dokonują się już na etapie noworodkowym. Noworodek rozwija się bardzo dynamicznie. Przechodzi zmiany w sferze nie tylko fizjologii, ale także emocji i relacji społecznych. Dlatego tak ważne jest, by już w tym okresie życia zadbać o prawidłowy rozwój emocjonalno-społeczny. Kluczowym aspektem w rozwoju jest tworzenie więzi, co ma duże znaczenie dla dalszego życia człowieka. Kluczem do powstania prawidłowej relacji przywiązania jest odpowiednia komunikacja między matką a dzieckiem. Dziecko wysyła sygnały, a matka odpowiada w sposób właściwy dla zaspokojenia jego potrzeb. Noworodek od urodzenia zaopatrzony jest w neurobehawioralne zachowania, które pomagają budować relację. Zaliczamy do nich: płacz, przywieranie, ssanie, czy zdolność skupienia wzroku na twarzy. Badacze wyróżniają kilka podstawowych wzorców przywiązania, które zależą miedzy innymi od jakości opieki, ale także od naturalnego temperamentu dziecka.

Najważniejszym celem skali NBAS jest pomoc rodzicom w prawidłowym obserwowaniu dziecka, tak by mogli jak najlepiej odczytywać wysyłane przez niego sygnały, a tym samym zaspokajać jego potrzeby. Umiejętność odczytywania sygnałów noworodka wspiera komunikację i znacząco wpływa na tworzenie prawidłowej relacji przywiązania. Dzięki temu dziecko czuje się bezpieczne, rodzice są świadomi jego potrzeb. Zarówno dziecko, jak i rodzice odczuwają komfort we wzajemnej relacji.

Skala Brazeltona opiera się na kilku założeniach, które wynikają z naturalnych zachowań noworodka:

1. Od chwili narodzin noworodek kontroluje swoje zachowanie, reagując na nowe otoczenie.
2. Dziecko używa zmysłów smaku, dotyku, węchu i oczywiście słuchu.
3. Niemowlę potrafi kontrolować otoczenie, np. używając płaczu.
4. Dziecko, jak każdy człowiek, jest istotą społeczną i reaguje na otoczenie, w którym się znajduje.

W jaki sposób ocena tych zachowań dziecka pomaga w tworzeniu relacji przywiązania?

Wzrok

Noworodek od początku potrafi odbierać bodźce wzrokowe, ma swoje preferencje i zazwyczaj lubi skupiać wzrok na przedmiotach z wyraźnymi konturami i kształtami. Jednak największe zainteresowanie wśród noworodków budzi twarz ludzka. Najlepiej widoczna jest dla niego z odległości około 20 cm, a więc najczęściej przy ssaniu piersi. Umiejętność skupiania wzroku na twarzy, zwłaszcza matki, oraz podążanie za nią wzrokiem jest kluczowym elementem rozwoju przywiązania. Niekiedy, zwłaszcza podczas nieodpowiedniej opieki, dzieci nie chcą skupiać wzroku na twarzy, co może świadczyć o mniejszym przywiązaniu do opiekuna. Podczas badania NBAS rodzice mają okazję zaobserwować, w jaki sposób dziecko reaguje na twarz ludzką, a także różne przedmioty, czy zabawki. Często rodzice są zdziwieni umiejętnościami dziecka. Taka obserwacja pomaga w odpowiedni sposób nawiązywać relacje z dzieckiem i ułatwia wzajemną komunikację.

Słuch

Noworodek bardzo dobrze reaguje na dźwięki, zwłaszcza na mowę otaczających go osób. W trakcie badania rodzice obserwują, w jaki sposób dziecko reaguje na ich głos, np. odwracając główkę lub wyciszając płacz, słysząc głos mamy. Rodzice zaczynają rozumieć reakcje dziecka i potrafią w odpowiedni sposób wykorzystywać je w tworzeniu relacji przywiązania.

Płacz

Noworodek, posługując się płaczem, wzywa matkę w celu zaspokojenia swoich potrzeb. Podczas badania rodzice obserwują, w jakich sytuacjach dziecko ucisza płacz. Zaczynają dostrzegać potrzeby dziecka związane nie tylko z jedzeniem i spaniem. Bardzo często potrzebą taką jest obecność rodzica. Widzą, w jaki sposób płaczące dziecko reaguje na głos matki, jej dotyk, owijanie kocykiem, zabawę, kołysanie oraz oczywiście jedzenie i przytulanie. Rodzice uczą się odróżniać płacz dziecka w zależności od jego potrzeb. Zauważają, że inny płacz występuje w przypadku głodu, inny w przypadku dyskomfortu, a jeszcze inny w przypadku bólu. Zaspokojenie potrzeb dziecka sprawia, że czuje się ono bezpieczne i jeszcze bardziej przywiązuje się do rodziców.

Habituacja

Habituacja to proces przyzwyczajania się do pewnych bodźców oraz zaprzestanie reagowania na nie. Badanie w tym przypadku zwraca uwagę na powtarzające się bodźce, które np. nie zakłócają snu noworodka. Obserwacja tych bodźców oraz reakcji dziecka pozwala zwiększyć jakość opieki nad dzieckiem.

Regulacja stanów

Noworodek potrafi regulować swój stan poprzez płacz, budzenie się, czuwanie, uspokajanie się. Zdrowy noworodek przechodzi płynnie z jednego stanu w kolejny. Wskazanie rodzicom tych stanów oraz etapów przechodzenia pozwala lepiej zrozumieć dziecko i pomóc w przechodzeniu między stanami, np. ze stanu płaczu w stan uspokojenia.

Prawidłowo przeprowadzone badanie przy użyciu skali Brazeltona uwzględnia wszelkie formy sygnałów wysyłanych przez dziecko. W interpretacji bierze się pod uwagę także naturalny temperament niemowlęcia, który może wpłynąć na rozwój relacji przywiązania. Każde dziecko reaguje inaczej, dlatego skala ta uwzględnia także różne czynniki, mogące zakłócać prawidłową komunikację, m.in. nieregularność cyklów biologicznych, wycofywanie się w reakcji na nowe sytuacje, negatywne reakcje na zmianę bodźców, a także nadmierna intensywność reakcji. Skala Brazeltona pozwala zauważyć takie problemy i pomóc w ich rozwiązaniu. Rodzice uczą się w jaki sposób reagować na wysyłane przez dziecko sygnały. Wiedzą, jakie bodźce je drażnią, a jakie uspokajają. Dziecko z kolei zyskuje większe poczucie bezpieczeństwa i w rezultacie lepiej reaguje na bodźce ze środowiska.

Wczesne doświadczenia w relacji z opiekunem są podstawą rozwoju dziecka, wpływają na jego osobowość. To poczucie bezpieczeństwa i umiejętność tworzenia relacji przywiązania determinują zachowania dorastającego dziecka, zwłaszcza budowania bliskości z innymi ludźmi. Korzystnie wpływa to na późniejszą samoocenę, czy regulację stanów emocjonalnych. Z kolei rodzice uczą się zachowań dziecka i stają się bardziej uważni na sygnały przez nie wysyłane. Potrafią dzięki temu stworzyć dziecku środowisko, w którym będzie czuło się bezpiecznie i komfortowo. Co bardzo istotne, dotyczy to nie tylko rodziców biologicznych, ale także zastępczych czy adopcyjnych, którzy często borykają się z podobnymi problemami.

Autorka:

Izabela Soniak

Położna

Bibliografia

1. T. Jadczak-Szumiło, „Znaczenie jakości wczesnej komunikacji Matka – Dziecko dla relacji przywiązania. Wykorzystanie skali Brazeltona do oceny możliwości noworodka w zakresie budowania relacji przywiązania.” Konferencja „Dziecko z Zespołem Zaburzenia Więzi” Szczecin 15 października 2008
2. S. Schaffer, „Psychologia dziecka”, PWN, Warszawa 2005 r.
3. B. Kiełbratowska, A. Hofman, „Zastosowanie skali oceny zachowania noworodka T. B. Brazeltona we wczesnym okresie opieki nad noworodkiem przez rodziców.” [w:] M. Geryk (red.): „Miejsce nauk o zdrowiu we współczesnym świecie: aspekt terapeutyczny, pielęgnacyjny i organizacyjno-prawny”, Gdańsk, 2003 r., s. 141-147