Sytuacje, w których dziecko jest właścicielem nieruchomości czy oszczędności zgromadzonych na rachunku bankowym, nie są wcale rzadkie. Przyczyny powstania majątku dziecka mogą być różne – dziedziczenie, darowizna, a czasem nawet praca zarobkowa. W takim wypadku rodzice muszą szczególnie uważnie zarządzać majątkiem swojej pociechy, aby nie narazić się na zarzut niegospodarności i daleko idącą odpowiedzialność za wyrządzone szkody.

Już nasciturus ma prawo do dziedziczenia

Najpopularniejszym źródłem majątku osób poniżej 18. roku życia jest dziedziczenie. Dziecko – jak każda osoba fizyczna – ma tzw. zdolność dziedziczenia i może nabywać spadek po swoich bliskich, zarówno na podstawie przepisów ustawy (np. po rodzicach czy dziadkach), jak i na podstawie pozostawionego przez spadkodawcę testamentu. Warto pamiętać, że prawo do dziedziczenia ma już nasciturus tj. dziecko poczęte. Zgodnie z ogólną osobą, dziedziczą osoby żyjące w chwili śmierci spadkodawcy z wyjątkiem nasciturusa – dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może dziedziczyć, o ile urodzi się żywe.

Drugim w kolejności sposobem nabycia majątku przez dziecko jest darowizna. Darowizna nieruchomości musi każdorazowo przybrać formę aktu notarialnego – przy tej czynności, o czym poniżej, dziecko jest zawsze reprezentowane przez rodziców.

Dziecko może również osiągać dochody ze swojej pracy zarobkowej. Pracę mogą podejmować osoby młodociane, którymi są nastolatkowie powyżej 15 roku życia, jednakże w wyjątkowych przypadkach również młodsze dzieci mogą pracować zarobkowo na przykład w branży filmowej czy reklamowej.

Rodzic jest przedstawicielem ustawowym dziecka

Wśród wielu obowiązków, jakie wiążą się z wykonywaniem władzy rodzicielskiej, obowiązek sprawowania prawidłowego zarządu majątkiem dziecka ma niebagatelne znaczenie. Rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka i ich władza rodzicielska trwa do momentu ukończenia przez dziecko pełnoletności. W sprawach dziecka każdy z rodziców może działać samodzielnie, za wyjątkiem sytuacji, w których czynność odbywałaby się pomiędzy dziećmi pozostającymi pod władzą rodzicielską tego samego rodzica oraz przy czynnościach pomiędzy dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem – chyba, że czynność polega na bezpłatnym przysporzeniu (np. dokonaniu darowizny) albo dotyczy uzyskania należnych dziecku alimentów. Jeśli dziecko nie może być reprezentowane przez rodziców, wówczas sąd wyznaczy kuratora, którego zadaniem będzie zadbanie o interesy małoletniego i reprezentacja jego interesów.

Wymagana zgoda sądu

Z uwagi na wiek dziecka i brak pełnej zdolności do czynności prawnych, którą każda osoba fizyczna nabywa wraz z ukończeniem 18 roku życia, rodzice sprawują zarząd majątkiem dziecka. Przez zarząd należy rozumieć wszystkie czynności, które wiążą się z codziennym zarządzaniem majątkiem oraz dbaniem o jego stan i skład.

Przykład:

Kasia ma 10 lat i odziedziczyła po dziadku mieszkanie. Mama jest przedstawicielem ustawowym Kasi i do jej obowiązków należy dbanie o zachowanie mieszkania w stanie niepogorszonym, dokonywania niezbędnych napraw oraz uiszczanie opłat związanych z utrzymaniem lokalu. Opłaty te mogą być dokonywane z czynszu najmu mieszkania.

Rodzice mają obowiązek sprawowania zarządu z należytą starannością – muszą czynić to roztropnie i rozważnie, tak, aby w żaden niepotrzebny sposób nie uszczuplić majątku dziecka. Zarząd majątkiem dziecka nie obejmuje:

• zarobków dziecka;
• przedmiotów oddanych dziecku do swobodnego użytku (np. podarowanego dziecku telefonu komórkowego).

Co ważne, rodzice mogą samodzielnie dokonywać tylko i wyłącznie czynności w ramach tzw. zwykłego zarządu. Zwykły zarząd nie jest pojęciem zdefiniowanym w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, jednak należy przez to rozumieć zwykłe, codzienne czynności związane z posiadanym przez dziecko majątkiem. Pozostałe czynności będą należały do tzw. czynności przekraczających zwykły zarząd. Zazwyczaj do tego katalogu czynności zalicza się takie działania, które skutkują zbyciem albo obciążeniem prawa (np. za pomocą kredytu hipotecznego).

Przykład:

Joasia odziedziczyła działkę budowlaną po mamie. Zwykłe czynności związane z utrzymaniem działki (np. prowadzenie postępowania o wymiarze podatku czy ogrodzenie działki) będą należały do taty Joasi, który jest jej przedstawicielem ustawowym. Sprzedaż działki albo obciążenie działki kredytem hipotecznym będzie czynnością przekraczającą zwykły zarząd, do której dokonania niezbędne jest posiadanie zgody sądu opiekuńczego.

W przypadku czynności przekraczających zwykły zarząd rodzice dziecka mają obowiązek uzyskania zgody sądu opiekuńczego. Sądem opiekuńczym jest zawsze sąd rejonowy miejsca zamieszkania dziecka. Sąd decyduje o sprawach dziecka w postępowaniu nieprocesowym, które kończy się wydaniem orzeczenia – postanowienia.

W toku sprawy sąd kompleksowo zbada sytuację dziecka i wszystkie okoliczności, które przemawiają za udzieleniem zgody na dokonanie danej czynności. Warto pamiętać, że zgoda sądu jest wymagana nie tylko w sytuacjach dotyczących majątku już przez dziecko posiadanego, ale również majątku potencjalnie możliwego do nabycia – np. w sprawie odrzucenia spadku.

Przykład:

Tomek jest kolejnym spadkobiercą ustawowym swojego dziadka. Dziadek pozostawił w spadku nieruchomość o wartości 250.000,00 zł oraz zadłużenie względem banku i urzędu skarbowego, które jest szacowane na kwotę co najmniej 300.000,00 zł. Ojciec Tomka odrzucił spadek po swoim ojcu. Tomek również powinien odrzucić spadek, ale na dokonanie tej czynności jego rodzice potrzebują zgody sądu opiekuńczego.

Rodzice muszą sporządzić inwentarz i rachunek z zarządu

W uzasadnionych przypadkach sąd opiekuńczy może nakazać rodzicom sporządzenie inwentarzu majątku dziecka oraz powiadamianie sądu o wszystkich ważniejszych zmianach w stanie tego majątku. Sąd może zdecydować również o tym, iż w przypadku czynności poniżej określonej kwoty rodzice będą mogli działać samodzielnie.

Po ustaniu zarządu – zazwyczaj po ukończeniu 18 roku życia albo po ustanowieniu innego przedstawiciela ustawowego np. w razie pozbawienia władzy rodzicielskiej – rodzice mają bezwzględny obowiązek zwrotu zarządzanego przez nich majątku.

Dziecko (ewentualnie nowy przedstawiciel ustawowy) ma prawo żądać od rodziców rachunku ze sprawowanego przez nich zarządu. Takie prawo wygasa po upływie 1 roku od daty ustania zarządu.