Śląsk

Żegnamy rajskie ptaszki
Śląsk, Gliwice Warsztaty

Żegnamy rajskie ptaszki

27 sierpnia 2016
Wpis archiwalny

Termin i miejsce:
Sobota, 27 sierpnia 2016, Willa Caro, godz. 11.00 i 13.00
Zapraszamy osoby dorosłe i dzieci od lat 5-ciu. Koszt udziału w zajęciach – 1 zł od osoby. Ze względu na ograniczoną ilość miejsc prosimy o zapisy pod numerem telefonu 783 560 006.
Rezerwacja miejsc jest możliwa od poniedziałku do piątku, w godz. 9.00 - 16.00.

 

Leżące między Żywcem a Suchą Beskidzką wsie, takie jak Przyborów, Koszarawa, Pewel Wielka, Lachowice, Kuków, Kurów, Kocoń, Stryszawa tworzyły najstarszy na terenie Polski ośrodek chałupniczego wyrobu drewnianych zabawek ludowych, znany powszechnie pod nazwą żywieckiego ośrodka zabawkarskiego. Oprócz niego istniały jeszcze: myślenicki, kielecki, rzeszowski, lubelski, podlaski i krakowski, jednak ośrodek żywiecki jest jednym z najbardziej znanych i uznanych ośrodków tradycyjnego zabawkarstwa ludowego w Polsce.


Drewniane zabawki zaczęto wytwarzać w ośrodku żywieckim w I poł. XIX wieku. Chociaż były produktem ubocznym przy wyrobie różnych przedmiotów z drewna, ich sprzedaż przynosiła dochód. Po pewnym czasie zabawkarstwo stało się samodzielną działalnością rzemieślniczą. Poszczególni członkowie rodziny zajmowali się różnymi etapami tworzenia zabawki (struganie, malowanie, ryzowanie, etc.). Dzięki temu, że przy wyrobie zaangażowana była cała rodzina, tradycje zabawkarskie przekazywane były z pokolenia na pokolenie.
Wśród najstarszych wzorów tutejszych zabawek, znanych jeszcze przed pierwszą wojną światową, należy wymienić bryczki z konikami zwane „karetkami”, kołyski zwane „kolybkami”, grzechotki zwane „scyrkowkami” oraz taczki. Od początku XX wieku popularne stały się także ptaszki wykonywane w Stryszawie. Poszerzenie asortymentu datuje się na okres międzywojenny XX wieku. Wtedy pojawiły się między innymi koniki na podstawce, koniki z wozami drabiniastymi oraz ruchome „klepoki” czyli ptaszki klepiące skrzydłami i karuzelki.


Chociaż w Stryszawie wykonywano różne formy zabawek, zasłynęła ona i słynie nadal przede wszystkim z drewnianych kolorowych ptaszków. Można powiedzieć, że to jej produkt markowy. Najprawdopodobniej jako pierwszy rzeźbieniem i malowaniem ptaszków zajął się Teofil Mentel (1876-1944). Jako młody chłopak pomagał pustelnikowi w niedalekiej Kalwarii Zebrzydowskiej strugać różańce. W podziękowaniu za pracę pustelnik podarował mu atlas ornitologiczny. Kiedy Teofil wrócił do rodzinnej Stryszawy zaczął strugać z drewna ptaki, a malując je korzystał z otrzymanego atlasu. Tworzył też bardzo kolorowe, tzw. „rajskie ptaszki”, które często łączył w tzw. „rodzinki” umieszczając kilka ptaszków na gałązce czy nóżce.  Sąsiedzi widząc piękne ptaki wychodzące spod ręki Teofila, po pewnym czasie sami zaczęli je rzeźbić. Umiejętności tworzenia ptaków Teofil przekazał swoim dzieciom.
Głównym narzędziem używanym do strugania był nóż, tzw. gnyp, który zwykle służył do cięcia skóry. Wyrzeźbienie nim jednego małego ptaszka zajmuje doświadczonemu twórcy ludowemu ok. 3-5 minut. Jednak zanim zręczny rzeźbiarz weźmie nóż w swoje ręce, najpierw narąbie siekierką odpowiedniej wielkości kawałki drewna i poprzez ociosanie nada im zarys ptaszka. Następnie używając noża rzeźbi odpowiedni kształt i rozmiar. Tak wyrzeźbionemu ptaszkowi twórca zakłada obcęgami nóżki – witkę z drucika. W ten sposób przygotowany ptaszek jest gotowy do pomalowania.


Surowcem używanym dzisiaj do wytwarzania ptaszków jest sosna wejmutka zwana sosną amerykańską. To drewno sosnowe jest łatwe w obróbce, gdyż jest miękkie, lekkie i ma mało żywicy.


Współcześnie, biorąc pod uwagę aktywność twórców ludowych, można by właściwie mówić o ośrodku stryszawskim. Chociaż zabawki wykonywane są nadal w rejonie sąsiedniej Jeleśni, to jednak najwięcej powstaje  ich w miejscowościach wchodzących w skład gminy Stryszawa. Dzięki wielu działaniom różnych instytucji związanym z popularyzacją i przekazywaniem tradycji, wspomnianą już aktywnością twórców, zabawkarska tradycja jest wciąż żywa”.


Opracowanie na podstawie tekstu Piotra Pochopnia i Renaty Chudzik: „Tradycje zabawkarskie. Beskidzkie Centrum Zabawki Drewnianej w Stryszawie”.

Organizator:

Muzeum w Gliwicach- Willa Caro

ul. Dolnych Wałów 8a; 44-100 Gliwice
tel.: 032 231 08 54

Wydarzenia na Śląsku

Przeczytaj również

Warto zobaczyć