Z chwilą ukończenia 18. roku życia każdy człowiek nabywa tak zwaną pełną zdolność do czynności prawnych. Oznacza to, iż od tego momentu osoba może w swobodny sposób rozporządzać swoim majątkiem, zawierać ważne umowy, a nawet zaciągać zobowiązania. Jednakże, wbrew obiegowej opinii, przepisy polskiego prawa nie przewidują automatycznego zakończenia obowiązku alimentacyjnego z chwilą ukończenia przez dziecko 18 czy 25 roku życia. Oboje rodzice mają obowiązek łożenia na utrzymanie syna czy córki tak długo, jak długo dziecko nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie, przy czym pełnoletnie dziecko jest obowiązane do podjęcia starań w celu usamodzielnienia się.

Samodzielne utrzymanie nie jest łatwe

Obowiązek alimentacyjny jest określany przy ustaleniu dwóch czynników:
1. Usprawiedliwionych kosztów utrzymania dziecka;
2. Możliwości zarobkowych i majątkowych rodziców.

Rozmiar usprawiedliwionych kosztów utrzymania dziecka zawsze będzie zależny od konkretnej sytuacji dziecka. Oczywistym jest, iż do kosztów tych będą zaliczały się np. koszty związane z zamieszkaniem (np. czynsz za mieszkanie, opłaty za prąd, wodę, internet, itd.), koszty zakupu żywności, środków czystości czy higieny osobistej. Jeśli dziecko choruje, do alimentów należy zaliczyć również wydatki na leki, wizyty lekarskie czy zabiegi. W przypadku, w którym rodzice podejmą decyzję o np. wyborze prywatnej szkoły, kosztownym hobby czy odpłatnych zajęciach pozalekcyjnych, również te koszty znajdą swoje odzwierciedlenie w wysokości alimentów. Do renty alimentacyjnej wliczają się wszystkie wydatki ponoszone na rzecz dziecka, w tym również kieszonkowe czy opłaty za wakacyjne wyjazdy.

Obowiązek alimentacyjny trwa tak długo, jak długo dziecko nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie. Nie ulega żadnej wątpliwości, iż do momentu ukończenia przez syna czy córkę 18 roku życia obowiązek alimentacyjny istnieje bez żadnych ograniczeń. Po 18 roku życia natomiast sytuacja osoby uprawnionej do otrzymania alimentów zmienia się – prawo do alimentów będzie zależne od podjętych przez dziecko decyzji.

Samodzielne utrzymanie nie jest łatwe

Jeśli po osiągnięciu pełnoletności dziecko nadal kontyuuje naukę, obowiązek alimentacyjny będzie trwał. W przypadku szkoły średniej (np. liceum czy technikum) rodzice będą musieli łożyć na utrzymanie dziecka w pełnym zakresie, zaś w przypadku szkoły zawodowej kwota alimentów może zostać minimalnie zmniejszona z uwagi na otrzymywane przez dziecko wynagrodzenie za praktyki, choć zazwyczaj nie są to duże kwoty. Rozpoczęcie nauki na studiach wyższych jest nieco bardziej skomplikowane – jeśli dziecko kontynuuje naukę na studiach dziennych i osiąga zadowalające wyniki, wówczas zgodnie z aktualnym orzecznictwem sądów rodzice są nadal zobowiązani do zapłaty alimentów.

Przykład:

Kasia ukończyła liceum i rozpoczęła studia na kierunku farmacja. Jej marzeniem było studiowanie medycyny i w kolejnym roku udało jej się zostać studentką wydziału lekarskiego. Kasia uczy się dużo i do tej pory wszystkie egzaminy zdaje na piątkę. Podręczniki są drogie, a z powodu napiętego grafiku Kasia nie może podjąć dodatkowej pracy. W takim przypadku sąd utrzyma obowiązek alimentacyjny rodziców, choć jego rozmiar będzie zależał od możliwości finansowych rodziców.

Kiepskie oceny i częste zmiany kierunku studiów mogą skutkować zakończeniem obowiązku alimentacyjnego. W przypadku studiów zaocznych w systemie weekendowym zazwyczaj przyjmuje się, że dziecko może pracować i samodzielnie zaspokajać swoje potrzeby.

Przykład:

Adam ma 19 lat i po raz kolejny powtarza klasę w technikum. Nie szuka pracy, nawet dodatkowej, a wolny czas spędza grając w gry komputerowe. Otrzymywane alimenty przeznacza na zakup papierosów. Ostatnio został zatrzymany przez funkcjonariuszy Policji w związku z pobiciem kolegi. W takiej sytuacji sąd na wniosek rodzica, który płaci alimenty, najprawdopodobniej uchyli obowiązek alimentacyjny i stwierdzi, że Adam musi podjąć pracę i utrzymywać się samodzielnie.

Jak wspomniano powyżej, pełnoletnie dziecko ma obowiązek podjęcia starań w celu samodzielnego utrzymania. Przez te starania rozumie się właśnie kontynuowanie nauki i uzyskanie wykształcenia wystarczającego do rozpoczęcia kariery zawodowej i uzyskiwania własnych dochodów. Starania będą zależne od posiadanych przez dziecko cech i umiejętności, a także od włożonych przez dziecko w naukę wysiłku i pracy. Sąd orzekający w sprawie oceni, na ile zachowanie dziecka uzasadnia dalsze utrzymywanie obowiązku alimentacyjnego.

Prawo do równej stopy życiowej

Przy ustaleniu rozmiaru obowiązku alimentacyjnego tj. wysokości konkretnej kwoty, jaką rodzice są zobowiązani do zapłaty wiele będzie zależało również od sytuacji rodziców zobowiązanych do zapłaty alimentów. Wysokość alimentów jest uzależniona od sytuacji majątkowej i zarobkowej rodziców, to jest od tego, jaki majątek posiadają rodzice i jakie zarobki osiągają. Wiadomym jest, iż sąd nie może nałożyć na rodzica obowiązku zapłaty alimentów przewyższających otrzymywane wynagrodzenie za pracę, chyba że sąd dojdzie do przekonania, że rodzic ukrywa swoje dochody. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego w stosunkach pomiędzy rodzicami a dziećmi istnieje tzw. zasada równej stopy życiowej, co oznacza, iż rodzice i dzieci winni żyć na takim samym poziomie.

Przykład:

Jan posiada własną, bardzo dochodową firmę, mieszka w luksusowej posiadłości i kilka razy do roku wyjeżdża na egzotyczne wakacje. Wysokość alimentów, które Jan płaci na rzecz dzieci, musi być dostosowana do poziomu życia, jaki prowadzi.

Co po zakończeniu obowiązku alimentacyjnego?

Gdy dziecko zakończy naukę i podejmie pracę zawodową albo z wyżej podanych przyczyn utrzymywanie obowiązku alimentacyjnego nie jest już uzasadnione, konieczne jest podjęcie działań zmierzających do wyeliminowania istniejącego wyroku alimentacyjnego. Tak długo, jak długo istnieje ważny wyrok wyposażony w klauzulę wykonalności, komornik sądowy na polecenie wierzyciela (w tym przypadku pełnoletniego dziecka) ma prawo do egzekwowania tych należności. Służy temu postępowanie o uchylenie obowiązku alimentacyjnego. W postępowaniach alimentacyjych po ukończeniu przez dziecko 18 roku życia reprezentuje się ono samodzielnie, bez udziału rodzica sprawującego nad nim dotychczas opiekę. Sprawę prowadzi sąd rejonowy właściwy ze względu na miejsce zamieszkania dziecka, który po rozpoznaniu sprawy i przeanalizowaniu wszystkich okoliczności wydaje wyrok o uchyleniu obowiązku alimentacyjnego albo o dalszym jego trwaniu.