Edukacja

Kategorie

Ptaki - dziwaki cz. 2

Użyte w artykule zdjęcia pochodzą z serwisu Wikipedia: pl.wikipedia.org

Kuglarz

Wszechstronny drapieżnik. Kuglarz, zwany też akrobatą, jest jednym z najoryginalniejszych ptaków drapieżnych. Jego wygląd jest równie niezwykły jak zachowanie. Siedzący ptak wyróżnia się krępą, jakby nieproporcjonalną sylwetką z długimi skrzydłami i zaskakująco krótkim ogonem. Dziwaczność wyglądu podkreśla jeszcze naga, czerwona skóra wokół dzioba i oczu, krótka grzywa z tyłu głowy oraz rdzawy grzbiet i ogon, kontrastujące z czarnym upierzeniem. Kuglarz jest mistrzowskim lotnikiem. W powietrzu spędza wiele godzin patrolując swoje terytorium łowieckie. Dziennie może pokonać nawet 400 km latając z prędkością 50-80 km na godzinę. Chętnie trzyma się dróg, gdzie łatwo znaleźć padlinę, którą chętnie się żywi. Jest jednak o wiele bardziej wszechstronnym drapieżnikiem niż dawniej sądzono. Poluje przypuszczając ataki często z wysokości kilkuset metrów. Atakuje ssaki nie przekraczające wielkością zająca, oraz ptaki nie większe niż perlice i małe dropie. Często jego ofiarą padają warany i węże, w tym również jadowite żmije, co czasem kończy się śmiercią ptaka, gdyż nie jest odporny na ich jad.

Podniebne ewolucje. O zdolnościach lotniczych kuglarza najlepiej świadczą jego loty tokowe. Tokujący samiec pikuje z dużej wysokości na samicę wykonując przy tym akrobatyczne ewolucje. Jeszcze bardziej widowiskowe są obroty o 360º wykonywane z głośnym furkotem skrzydeł podczas poziomego lotu. Para ptaków zajmuje duże terytorium o powierzchni nawet do 200 km². Czasami parze lęgowej towarzyszy trzeci ptak, zwykle jeszcze niedojrzały, który może sporadycznie pomagać w wysiadywaniu jaja, jednak zazwyczaj pojawia się on przy gnieździe, gdy grozi mu niebezpieczeństwo. Samiec jest bardzo agresywny, potrafi przegonić pawiany i nie boi się napastować nawet człowieka próbującego dostać się do gniazda.

Sylwetka kuglarza w locie wyróżnia się długimi, szerszymi u nasady i zwężającymi się ku końcowi skrzydłami. Ogon jest tak krótki, że palce nóg wystają poza niego. Kuglarz lata w linii prostej, energicznie wymachując skrzydłami lub szybuje, zataczając łagodne łuki. Rzadko natomiast krąży, wykorzystując ciepłe prądy powietrza. Nie musi więc czekać, jak wiele innych ptaków drapieżnych, aż ogrzeje się i wyrusza na polowanie już wczesnym rankiem.

Dzioborożec dwurożny

Głowa w kasku. Dzioborożec dwurożny, zwany także homrajem lub dzioborożcem wielkim, należy do najokazalszych przedstawicieli rodziny dzioborożców liczącej około 45 gatunków.
Większość z nich ma nad dużym, łukowato wygiętym dziobem rogowy kask o różnym kształcie i barwie. Kask dzioborożca dwurożnego jest wyjątkowo okazały. Ma 20 cm długości i 8 cm szerokości oraz wgłębienie pośrodku, które tworzy jakby podwójny róg. Mimo masywnego wyglądu, głowa jest lekka. Dodatkową ozdobę wielu gatunków stanowi naga, barwna skóra wokół oczu i na gardle, czasem czuby i wydłużone pióro w ogonie, a także – co jest rzadkością wśród ptaków – długie rzęsy. Dzioborożcy zamieszkują lasy tropikalne oraz otwarte sawanny w Azji i Afryce. Są ptakami nadrzewnymi (z wyjątkiem gatunków naziemnych). Żywią się urozmaiconym pokarmem z przewagą owoców i owadów.
Dobrowolna niewola. Dzioborożce gniazdują w dużych dziuplach i mają zwyczaj zamurowywania samic w gnieździe na okres wysiadywania jaj i wychowywania młodych. Zachowanie to ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa rodzinie, która byłaby narażona na ataki drapieżników podczas długiego pobytu w obszernej i łatwo dostępnej dziupli. Samica zamurowuje się sama od środka używając do tego celu ziemi zmieszanej ze zmiażdżonymi owocami i własnymi odchodami. Materiału budowlanego, a potem także pokarmu całej rodzinie dostarcza samiec. Okres pobytu samicy w gnieździe sięga u niektórych gatunków aż 4 miesięcy, lecz inne opuszczają swe potomstwo wcześniej, a młode ponownie zamurowują otwór wejściowy.
Od tych obyczajów istnieją wyjątki. Na przykład dzioborożec abisyński (Bucorvus abyssinicus) z Afryki nigdy nie więzi swej partnerki. Potrafi on dziobem wykuć dziuplę lub gnieździ się w jamie skalnej. Każda para lęgowa ma pomocników, którzy bronią terytorium lęgowego i pomagają dostarczyć pokarm samicy i młodym.

Strojnoczub długobrody

Leśni krzykacze. Bławatniki są bardzo zróżnicowaną grupą ptaków. Niektóre z nich wyróżniają się połyskującymi lub bardzo intensywnymi barwami, na przykład szkarłatu lub purpury. Inne są skromniej ubarwione, ale mają za to ozdoby z piór, szczególnie na głowie i skrzydłach albo wymyślne wyrostki skórne lub płaty nagiej, jaskrawo zabarwionej skóry. Większość z nich żyje w konarach drzew w tropikalnej puszczy, dlatego trudno je zobaczyć, natomiast łatwiej usłyszeć, gdyż przeważnie odzywają się bardzo donośnym głosem. Tylko nieliczne żyją w parach. Większość nie tworzy trwałych związków, lecz samce starają się zdobyć jak największą liczbę partnerek. W tym celu odbywają skomplikowane toki na specjalnie przygotowanych arenach, gdzie prezentują swe ozdoby z piór i starają się przyciągnąć uwagę samiczek. Najbardziej znanym przykładem są popisy godowe skalikurków, które odbywają toki na ziemi. Podstawę pożywienia bławatników stanowią owoce roślin wawrzynowatych i palm, przy czym każdy gatunek żeruje na innych gatunkach roślin.
Ptak pod parasolem. Niewątpliwie na miano największego dziwaka wśród bławatników zasługuje strojnoczub długobrody. To nie tylko największy bławatnik. Ale także jeden z największych ptaków wróblowatych. Jest wielkości wrony i ma czarne ubarwienie z niebieskim połyskiem. Głowa ptaka przykryta jest szerokim nastroszonym czubem tworzącym nad nią jakby parasol. U dołu gardła zwisa wisiorkowaty wyrostek skórny pokryty piórami, który może wyciągnąć się do długości 33 cm i wygląda wówczas jak wielka szyszka. Podczas toków skaczą z gałęzi na gałąź, wydając przy tym głębokie, buczące dźwięki. Samice przybywające na tokowisko upierzone są dużo skromniej, mają niewielkie czuby i krótkie wisiorki. Strojnoczub długobrody jest gatunkiem nielicznym, zamieszkuje górskie lasy deszczowe na zachodnich stokach Andów w Kolumbii i Ekwadorze.

Lirogon wspaniały

Niezwykłe uzdolnienia. Wygląd lirogona nie zdradza jego niezwykłych uzdolnień i zwyczajów. Jest skromnie brązowo-szaro ubarwiony, a jego mocne nogi, którymi często grzebie w ziemi, przywodzą na myśl nogi kuraków. Nie jest jednak z nimi spokrewniony, gdyż zalicza się do licznego rzędu ptaków wróblowatych. Pełnię możliwości lirogony prezentują dopiero podczas toków. Samiec zajmuje przez cały rok terytorium o powierzchni 2,5-3,5 ha. W jego obrębie przygotowuje wiele oczyszczonych z liści i gałązek, placyków o średnicy 1-1,5 m, służących za areny do popisów. W okresie godowym samiec spędza niemal połowę dnia śpiewając i tokując na arenach. Zdolności wokalne lirogona są imponujące. Śpiew terytorialny jest bardzo głośny i można go usłyszeć nawet z odległości 1 km. Ptaki z danej okolicy mają charakterystyczne motywy wokalne, ale naśladują także wiele zasłyszanych głosów innych ptaków. Gdy przybywa zwabiony donośnym śpiewem osobnik, samiec wykonuje cichszą piosenkę, która jest również pełna naśladowań głosów innych zwierząt (np. szczekania psa), a nawet różnych odgłosów mechanicznych, np. stukotu jadącego pociągu. Podczas śpiewu ptak rozpościera szeroko ogon i pochyla go do przód, tworząc biały baldachim nad własnym ciałem.
Długie dzieciństwo. Lirogony nie tworzą stałych par lęgowych i samce nie biorą udziału w lęgach. W obrębie terytorium jednego samca gnieździć mogą się 2-3 samice. Są jednak i takie, które odwiedzają kolejne areny różnych samców, zanim wybiorą odpowiednie miejsce. Lęgi odbywają się w okresie australijskiej zimy. Samica składa tylko jedno jajo, które jest wysiadywane bardzo długo, bo aż przez około 50 dni. Dzieje się tak, ponieważ każdego ranka samica opuszcza gniazdo na 3-6 godzin udając się na żer i wówczas temperatura jaja spada poniżej 10ºC, co wstrzymuje rozwój zarodka. Pisklę przebywa w gnieździe około 7 tygodni, ale po wylocie młody jest karmiony jeszcze przez 8 miesięcy.

Bąkojad czerwonodzioby

Amator kleszczy. Bąkojady wyspecjalizowały się w bardzo szczególnym sposobie zdobywania pokarmu. Towarzyszą one stadom dużych afrykańskich ssaków żyjących na sawannach. Grupki po kilka lub kilkanaście ptaków przesiadują na ciałach zwierząt, które tolerują ich obecność, gdyż usuwając ze skóry pasożytujące w niej kleszcze i larwy owadów, sprawiają im ulgę. Oba gatunki bąkojadów mogą przebywać na różnych gatunkach ssaków parzysto- i nieparzystokopytnych, jednak mają też pewne preferencje w wyborze gatunków. Tam, gdzie występują obok siebie bąkojad żółtodzioby (Buphagus africanus) woli duże ssaki o nagiej lub pokrytej rzadkimi włosami skórze, takie jak bawoły czy nosorożce, natomiast bąkojad czerwonodzioby wybiera ssaki pokryte gęściejszą sierścią, np. żyrafy, zebry i różne antylopy. Ten drugi gatunek siada również chętnie na bydle domowym. Bąkojady unikają natomiast słoni, które przeganiają je ze swych ciał. Oprócz oczyszczenia skóry z pasożytów bąkojady ostrzegają też niektóre ssaki, np. słabo widzące nosorożce, przed zbliżającym się niebezpieczeństwem. Płoszą się wtedy i odzywają przenikliwymi głosami. Bąkojad czerwonodzioby ma zasięg ograniczony tylko do wschodniej Afryki, natomiast bąkojad żółtodzioby występuje szerokim pasem od zachodniej Afryki przez wschodnią do południowej.
Pomocnicy. Bąkojady przystępują do lęgów nie w parach, jak to czyni większość ptaków, lecz w grupach liczących do 5 ptaków. W obrębie grupy jest jedna właściwa para lęgowa, która składa i wysiaduje jaja. Obowiązki pozostałych ptaków ograniczają się do pomocy przy budowaniu gniazda i karmienia piskląt. Taka pomoc jest bardzo przydatna, gdyż opieka nad młodymi jest długa i trwa jeszcze do 3 miesięcy po opuszczeniu gniazda. W jednym sezonie grupa może wyprowadzić nawet 3 lęgi.

Skrzydłoszpon rogaty

Gęś czy kurak. Patrząc na skrzydłoszpony trudno się zdecydować, czy mamy do czynienia z krewniakiem gęsi czy jakimś dużym kurakiem. Chociaż jego dziób jest inaczej zbudowany niż dziób gęsi, a palce nóg spięte są tylko niewielkimi błonkami pławnymi, inne cechy anatomicznie wskazują na bliskie pokrewieństwo z ptakami blaszkodziobymi. U dwóch gatunków głowy ozdobione są czubkami, a skrzydłoszpony rogate mają na czole sterczące do przodu wyrostek rogowy długości do 15 cm.

Podobnie jak kaczki i gęsi, skrzydłoszpony żyją na rozległych mokradłach, podmokłych łąkach i brzegach zbiorników wodnych, gdzie brodzą po płyciznach, natomiast niezbyt chętnie pływają. Żywią się liśćmi, kwiatami i nasionami, które skubią silnym dziobem oraz korzonkami roślin wodnych, które wygrzebują w mulistym dnie. Po okresie lęgowym odwiedzają suchsze tereny, w tym również pola uprawne, gdzie czasem żerują wspólnie z ptactwem domowym. Nie są mile widziane przez farmerów uważających je za szkodniki niszczące uprawy. Występują wyłącznie w Ameryce Południowej.

Groźny oręż. Nazwa „skrzydłoszpony” wskazuje na ważną cechę tych ptaków. Na zgięciach skrzydeł u wszystkich trzech gatunków znajdują się 2-5 centymetrowe szpony pokryte rogowymi pochewkami. Ptaki te agresywnie bronią swego terytorium lęgowego i jeśli jakiś intruz przekroczy jego granice najpierw przyjmują groźną postawę rozpościerając skrzydła i prezentując swe szpony, a potem go przeganiają. Nierzadko dochodzi do walk, a ślady zranień znajdowane na piersiach ptaków wskazują, że szpony używane są do zadawania groźnych ciosów przeciwnikowi. Pary ptaków są sobie wierne przez wiele lat i wspólnie opiekują się lęgiem. Skrzydłoszpony łatwo przyzwyczajają się do ludzi, podobnie jak gęsi czy kaczki. Są często trzymane przez farmerów w obrębie gospodarstw, gdyż zachowują się podobnie jak psy podwórkowe i na pojawienie się obcej osoby reagują głośnym krzykiem.