Jąkanie to nie tylko problem skurczy mięśni oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych, ale przede wszystkim psychika. Zaburzenie to jest problemem złożonym, o zróżnicowanej postaci, przebiegu oraz różnorodnych przyczynach. Diagnozę tej trudności u małych dzieci należy jednak rozumieć bardzo szeroko – ważna jest nie tylko szczegółowa charakterystyka niepłynności mowy (objawy jąkania), ale również reakcje psychiczne na jąkanie oraz czynniki ryzyka zaburzenia.

 

ZANIM POSTAWIMY DIAGNOZĘ

W ocenie objawów interesuje nas jak długo trwa jąkanie, w jaki sposób się demonstruje (w odniesieniu do ilości i jakości wypowiedzi) oraz czy towarzyszą mu reakcje walki, odroczenia czy unikania.

W obszarze reakcji psychicznych należy pochylić się nad tym, w jaki sposób dziecko daje sobie radę z dolegliwością – czy jąkanie stanowi temat tabu? Jakie żywi uczucia i jakie ma nastawienie do siebie jako mówcy? Jakie emocje pojawiają się w sytuacji, gdy zda sobie sprawę z tego, że się jąka? Jednocześnie zwracamy uwagę jakie mocne strony w zakresie komunikacji przejawia dziecko, a także w jaki sposób rodzice zachowują się w sytuacji dziecięcego jąkania – zaniepokojenie, niepewność, wysokie wymagania.

Wśród czynników ryzyka (utrwalenia się jąkania) wymienić należy: początek wystąpienia zaburzenia po 3 roku życia, jąkanie utrzymujące się u dziewczynek po 4 roku życia, jąkanie trwające dłużej niż dwa lata, brak poprawy mimo rocznego okresu regularnej terapii, występowanie jąkania u członków rodziny, ponadprzeciętny rozwój mowy, wzrost natężenia objawów, psychiczne obciążenia dziecka (sytuacje trudne, traumy).

Ocena objawów towarzyszących jąkaniu opiera się przede wszystkim na obserwacji dziecięcego zachowania. Zwracamy więc uwagę na poziom zadowolenia i radości z komunikacji, unikanie sytuacji rozmowy lub wypowiedzi publicznej, ujawnianie złości lub frustracji w związku z występowaniem objawu, pytania zadawane przez dziecko: „Dlaczego ja nie mówię ładnie?”, małomówność, milknięcie (i towarzyszące temu często utrata kontaktu wzrokowego – tak często mylona z dziecięcą nieśmiałością i zawstydzeniem).
Niepłynność w mówieniu jest zauważana nie tylko przez rodziców, ale również nauczycieli i pediatrów. Ich obserwacje są niezwykle cenne w nakreśleniu pełnego obrazu zaburzenia. Do zadań logopedy należy określenie czy niepłynności w mowie mają charakter niepłynności zwykłych, czy też jest to jąkanie. Należy je również różnicować z porozumiewaniem się dziecka w drugim języku (dwujęzyczność), giełkotem (pod postacią szybkiego i nieregularnego tempa mówienia) czy jąkaniem neurogennym.

KIEDY DO PSYCHOLOGA?

Gdy logopeda wyczerpał już wszystkie możliwości interwencji, konieczna może być konsultacja psychologiczna. Przyczyny problemów mogą bowiem tkwić w osobowości pacjenta, relacji dziecka z rodzicem czy trudnościach w relacjach rówieśniczych. Jednocześnie możemy obserwować trudności grafomotoryczne, kłopoty z koncentracją uwagi czy nauką czytania i pisania.

 

 

W przypadku dzieci jąkających się diagnoza psychologiczna najczęściej ujawnia podłoże wysokiej wrażliwości na krytykę oraz tendencję do przeżywania wielu lęków. Rodzice mogą nie zdawać sobie sprawy z tego, w jaki sposób wydarzenia życiowe mogą oddziaływać na dziecięcą psychikę i zdolność prawidłowej komunikacji. Faworyzowanie rodzeństwa, przeprowadzka, zmiana szkoły, dręczenie, poważna choroba lub strata, zdrada małżeńska, codzienne kłótnie… To tylko fragment ogromnego spektrum sytuacji, które mogą w swojej formie być przez dziecko sygnalizowane za pomocą jąkania.

Psycholog, prócz zebrania szczegółowego wywiadu od rodziców i opiekunów, podejmuje się również obserwacji dziecka – korzysta w tym celu z testów projekcyjnych, kwestionariuszy osobowości, skali nastroju, testów diagnozujących relacje rodzinne oraz zabawy swobodnej i kierowanej. Do jego zadań należy przede wszystkim wykluczenie zespołu hiperkinetycznego, całościowych zaburzeń rozwoju czy zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych, których objawy z obszaru komunikacji prezentują się podobnie.

Konsultacji psychologicznej nie należy ograniczać jedynie do oceny psychogennego podłoża jąkania. Jest ona wskazana zawsze w przypadku jakiegokolwiek opóźnienia (lub zupełnego braku) rozwoju mowy, problemów z koncentracją uwagi czy kontaktem wzrokowym.

 

WARTO PRZECZYTAĆ

Poniżej znajdują się pozycje dla nauczycieli, lekarzy i rodziców, które pomogą w rozumieniu problemu jąkania oraz przygotują do oferowania odpowiedniego do potrzeb poziomu wsparcia.

• „Dziecko, które się jąka. Informacje dla pediatry” (Guitar, 2012)
• „Jak mówić w szkole o jąkaniu? Podręcznik dla nauczycieli i logopedów” (Scott, 2012)
• „Kto-kto-kto robi hu-hu-hu?” (Schenider, 2014)
• „Arkusz Wstępnego Badania Przesiewowego” (Kelman, 2013)

 

RADY DLA RODZICÓW:

 

• Standardowo badanie dziecka jest rejestrowane kamerą wideo, jednak warto również nagrać próbki mowy dziecięcej w sytuacjach codziennych. Dziecko w gabinecie logopedy nie zawsze będzie chętne aby się wypowiedzieć.
• Uważnie przyjrzyjcie się obecnej sytuacji waszej rodziny – czy coś się zmieniło? To, że utrzymujemy w tajemnicy przed dziećmi problemy małżeńskie, nie oznacza wcale, że dziecko nie odczuwa zmiany na poziomie emocjonalnym. Może chłonąć emocje jak gąbka, ale nie potrafić ich zinterpretować.
• Gdy diagnoza jąkania zostanie postawiona konieczne jest emocjonalne wspomaganie dziecka w radzeniu sobie z trudnością – nie wyśmiewanie, nie zwracanie uwagi, umożliwienie dokończenia wypowiedzi.

 

mgr Agnieszka Gąstoł
psychoterapeuta, psycholog
pedagog specjalny

Konkurs RELAKS
Jąkanie to często wynik stresu i lęków. Jakie sprawdzone sposoby na relaks i odstresowanie ma Wasza rodzina? Koniecznie prześlijcie je do nas! Nagrody czekają!

 

 

Zobacz też: